1 Dolarlık Yalan: İkna Yöntemi

Beynimiz bizden tutarlı ve inançlarımızla uyumlu davranmamızı bekler. Ancak bazı durumlarda ideal benliğimize yani kendi benliğimize aykırı davranışlar sergileyebiliriz. Bu durumda beynimiz çelişkiyi ortadan kaldıracak birkaç yöntem sunar bizlere. Gelin hep beraber bu yöntemi ve konuyla ilgili yapılan deneyi konuşalım.

Beynimiz hakkında bilmemiz gereken en önemli şeylerin başında çelişkilere tahammülsüzlüğü gelmektedir. Sosyal psikolog olan Leon Festinger, bu durumu bilişsel çelişki olarak adlandırmıştır. Bizler alışık olduğumuz eylemlerimize ters düşecek bir davranışta bulunduğumuzda, hayatta inandığımız değerlere ters düştüğümüzde beynimiz bu durumun mantıksızlığı karşısında harekete geçer ve yaşanan bu tutarsızlığı kendini kandırma pahasına da olsa gidermeye çalışır. Bunu öyle ustaca yapar ki kendisi bile inanır...

Bir uyumsuzluk olduğunda, kişi bu uyumsuzluğu arttıracak durumlardan bilinçli olarak kaçınır ve böylelikle uyumsuzluğun üstesinden gelmeye çalışır.   

LEON FESTİNGER

1957 yılında Leon Festinger ve Merrill Carlsmith bilişsel çelişki alanında bir deney yapmaya karar verirler.

Deney giriş: Festinger, deneklere bu deneyin amacının ‘beklenti ve performans’ arasındaki ilişkinin incelenmesi diyor (aslında amaç farklı) ve denekleri birer birer odaya alarak oldukça sıkıcı birtakım görevler veriyor.  Görevlerin tamamlanmasının ardından Festinger, dışarıda bir kişinin olduğunu belirterek, beklenti ve performans deneyi için ona yaptığınız işlerin çok eğlenceli olduğunu söylemenizi istiyorum diyor ( kişilerden yalan söylenmesi isteniyor). Deneklerin bir kısmı söyledikleri yalan neticesinde 1 dolar, bir kısmı 20 dolar alıyor.

Deney gelişme: Aradan geçen bir süre sonra denekler tekrar çağırılıp yaptıkları deneyi beğenip beğenmedikleri soruluyor. Deneyin ilk aşamasında sıkıcı işler yapan ve üzerine yalan söyleyerek memnuniyetsiz şekilde ayrılan deneklerden 20 dolar alanlar ''çok kötüydü'' derken 1 dolar alanlar ''çok eğlendiklerini'' belirtmişlerdir.

SONUÇ: 20 dolar alan denekler ''yalan söyledim ama karşılığında iyi bir para aldım'' diyerek kendilerini ikna edebilirlerken, 1 dolar alanlar ‘hem yalan söyledim hem olmasa da olacak bir para aldım’ düşüncesiyle çelişkide kalır ve davranışını değiştiremeyen denekler düşüncelerini değiştirmek zorunda kalarak memnun olduklarına kendilerini ikna etmektedirler.

Bu deneyden ve beynimizin çalışma şeklinden haberdar olarak bir sonuç çıkarmak istersek, bu muhakkak gerçekleri görmezden gelmemek olacaktır. Kişi her ne kadar olumlu bir benlik inancına sahip olmak ve benlik saygısına sahip olmak istese de yapılan bir yanlışı ya da çelişkiyi değiştirmek ya da yok saymak yerine kabul ederek, benlik gelişimine olumlu katkıda bulunabilir.

İzlemek isteyenler için deneyin kaydı: