Kitap İncelemesi: Öteki Ben

Dostoyevski'nin gerçekçi karakter tahlilleriyle yazmış olduğu ve Freud'un üzerinde etki bırakan, iki benliğin ortasında sıkışıp kalmış Golyadkin'in hikayesini gelin birlikte analiz edelim!

Paranoid şizofreninin tam olarak tanımlanmadığı bir dönemde Freud'un üzerinde etki bırakmayı başaran Dostoyevski, olağanüstü gözlem ve  yazma yeteneğiyle paranoid şizofreniye sahip bir karakterin iç savaşını kitap haline getirmiştir. 

Baş karakter Bay Golyadkin üzerinden; giderek kentleşen toplumlarda yaşayan yalnız bireyin kendiyle, kimliğiyle, Tanrı’yla ve toplumla yaşadığı sorunlar aktarılmıştır. Bay Golyadkin, aynı toplumda yaşadığı ikiyüzlü diğer insanların aksine maske takmadan var olma çabasından bahseder. Üst tabakanın partisine kabul edilmediği bir gün sokakta karşılaştığı bir yabancının hayatına yavaşça girmesine şahit olur. Tam bu kısımda özne ve öteki diyalektiği devinime başlar. Buradaki diyalektik; bilincin kendisinin farkına varmasıyla başlar fakat bilinç, kendisinin dışındadır. Kendini aramaya devam eden Golyadkin, arayışlarında kendini dışarıda bulmaya devam edecektir.

Golyadkin'in yarattığı öteki, bir süre sonra fiziksel hale bürünür fakat semboliktir, bu sembol ise toplumun ta kendisidir. Peki, var olan iki Golyadkin'in hangisi diğerinin ötekisidir ya da hangisi gerçektir?  Aslında her ikisi de bir diğerinin ötekisidir, sadece Bay Golyadkin diyalektiği inkar etme çabasıyla kısır döngü içindedir. Gerçeklik ise, gerçeğin kişi tarafından yorumlanış biçimidir. İnsanlar içinde bulundukları ortamlarda bu ortamların çoğu özelliğini “gerçek” olarak alır ve gerçek olmayanları da bunun üzerinden ayırırlar. Hangi Golyadkin'in gerçek olduğu muğlaktır fakat toplum tarafından ikinci ben'in görünür kabul edilmesi pek de şaşırtıcı değildir. Çünkü otoriteye itaat eden, kuralları ve normları bilen biridir.

Basit bir tabirle; topluma, kitleye uygun olmayan hareket sergilendiğinde kişi yalnızlığa, dışlanmaya, 'öteki'leştirilmeye maruz kalabilir. Bay Goladkin'in kendini artık ifade edemediği ve diğer insanlarla anlaşamadığı noktada "öteki"nin yaratılışına şahit oluyoruz. Bu sayede kendi içsel mücadelesinde "onlardan biri olsaydım nasıl olurdum" sorusunun yanıtını arıyor aslında. Bu yanıtı ararken sahte benlik ve gerçek benlik mücadelesi de karakterin yakasını bırakmıyor. 

Öteki, “paranoid şizofreni”nin işlendiği bir roman olarak görülse de birey-toplum-devlet ilişkisini sosyolojik açıdan gözler önüne seren bu eseri herkese tavsiye ederim, pişman olmayacaksınız!