Nöroplastisite: Beyni Yeniden Şekillendirmek Mümkün mü?

Nöroplastisite terimini daha önce duydunuz mu? Nöroplastisite, son yirmi yılda en fazla önem kazanan kavramlardan biri. İnsan gerçekten de 7'sinde neyse 70' inde de o mudur? Eğer siz de merak ediyorsanız gelin birlikte inceleyelim.

Nöroplastisite, son yılların en çok dikkat çeken konularından biri olmaya devam ediyor. Yıllardır doğru bilinen pek çok inanışın yanlış olduğunu kanıtlamasının yanı sıra bireysel anlamda kavrandığında hayata ve kendi beynimize, kendimize olan bakışımızı büyük ölçüde değiştirebilecek güçte. 

Beynimiz yaklaşık 86 milyar nörondan oluşmaktadır. Bu nöronlar sinaps adı verilen bağlantılarla birbirine bağlanır. Her nöronun ortalama 1000 sinaps yaptığı kabul edilir ancak bu hücreye göre farklılık gösterir. Yani kabaca bir hesaplamayla beynimizde yaklaşık 100-125 trilyon civarında sinaptik bağlantı olduğu kabul edilmektedir. Hayal edebileceğimizin çok ötesinde bir sayı. Her bir davranış paterni için birbiri ile sinapslar sayesinde etkileşim halinde olan bir nöron ağı bulunur. Bu nöron ağları dış ortamdan veya iç ortamdan gelen uyarılar ile ateşlenir ve aktive olur. Gelen uyarılar sinapslardan bir sonraki nörona geçerek, nöron ağında bulunan tüm nöronları uyarır. Böylece bu belirli davranış paterni hayata geçirilir. Beyinde her davranış paternine özgü bir nöron ağı bulunur.

Nöroplastisite, beynin koşullara adapte olmak için değişim geçirmesi olarak tanımlanabilir. Peki beyin yeni koşullara nasıl adapte olur? Beyin, yeni sinaptik bağlantılar kurarak, daha önceki nöron ağlarını yeniden düzenleyerek veya yeni nöronlar üreterek değişime ve deneyimine uygun bir adaptasyon geçirir. Yeni bir şey öğrenildiğinde veya bir beceri edinildiğinde beyinde  tamamen yeni bağlantılar oluşur. Bu davranış ne kadar sık tekrarlanırsa sinaptik bağlantılar o kadar güçlenir ve davranış bizim için gittikçe kolaylaşır. Tekrarlanmaz ise sinapsların gücü azalır ve bu nöron ağı zayıflar. Hatta bazı bağlantılar kaybedilir. Böylece beyin yeni duruma adapte olur. Sinaptik bağlantıların güçlenmesi ve zayıflaması geçici veya uzun süreli olabilir. Nöroplastisitenin dikkat çektiği tek konu yeni beceriler edinme ve istenmeyen alışkanlıklardan kurtulma konusu da değil. Ciddi travmalar geçiren ve bazı beyin bölgeleri ciddi hasar alan kişilerde bir süre sonrasında; uygun tedavi, rehabilitasyon ve doğru yönlendirme ile hasarlı beyin bölgesine ait işlevlerin tekrardan geri kazanılabildiği ve inanılmaz derecede iyileşmeler gözlemlendiği keşfedilmiştir. Bu iyileşmeyi mümkün kılan kavram ise fonksiyonel nöroplastisite olarak adlandırılır. Fonksiyonel nöroplastisite sayesinde beynin hasar görmeyen alanında bulunan hücreler ölen hücrelerin yerini alır ve nöron ağı yeniden düzenlenir. Böylece inme geçiren veya ciddi kafa travması geçiren kişiler kaybettikleri yetileri tekrardan geri kazanabilir.

Beyin yıllarca pek çok bilim insanı tarafından değişmeyen, bebeklikte şekillenen, çocuklukta son halini alan ve ölüme kadar sabit ve fikse bir organ olarak ele alındı ancak biz bugün biliyoruz ki beyin esnektir. Değişebilir, gelişebilir bir organdır; hem de her yaşta. Yeni beceriler edinmek, kötü olduğumuzu düşündüğümüz bir alan ile ilgili düzenli ve sık çalışmalar yapmak, spor yapmak, yeni bir dil öğrenmek, dans etmek vb. pek çok aktivite beyinde yeni bağlantıların kurulmasını sağlar. İlk adım her zaman zor olacaktır ancak yılmazsanız siz de güçlü bir sinaps ağı oluşturabilirsiniz. Ayrıca bu yeni aktivitelerin bir çoğunun uzun dönemde beyinde gri madde artışını sağlayarak beynin başka fonksiyonlarına da iyi yönde katkı sağladığı keşfedilmiştir. Yani beyin, 7'sinden 70'ine kadar sayılamayacak çoklukta değişim geçirir ve artık aynı beyin değildir.