Makineleşmenin Başlangıcı 101

Bu hafta sizlere makineleşme döneminin nasıl başladığını ve bu dönemde neler yaşandığını anlatacağım. Makineleşme tarihinin önemli kişilerinden ve buluşlarından bahseden bu yazı sizlere makinenin kısa bir giriş hikayesini sunuyor. Gelin yazımı inceleyelim.

James Watt, modern buhar geliştirici, İskoç mucit ve mühendistir. Bir ilk olan modern buharlı makineyi üretmiştir. Bugünden sonra dünyada hiçbir şey eskisi gibi olmamıştır. Watt'ın buharlı motoru madenlerden su pompalamak için tasarlanmıştır. Daha sonrasında lokomotiflere ve gemilere uygulanınca önce ulaşım alanında çığır açılmaya başlanmıştır.

Robert Burton, buharlı makineyi gemilere uygulamıştır. Bu gelişmelerin beraberinde 1840 yılında ilk düzenli okyanus ötesi gemi seferleri başlamıştır. Samuel Mors, Amerika Birleşik Devletlerinde ilk ticaret amaçlı telgraf servisini hizmete sunmuştur.

Bu gelişmelerden sonra da Alexander Graham Bell telefonu bulmuştur. Bu devrimin yansımaları tarımda da görülmeye başlanmıştır. Beyaz un, beyaz şeker, çay gibi daha önce hiç görülmeyen ya da kimileri için ulaşılması imkansız temel ihtiyaç malzemeleri de kitlelerin vazgeçilmez tüketim ürünleri arasına girmiştir. Dünyayı kökten değiştiren devrim aynı zamanda madenlere ulaşımı da kolaylaştırmıştır. Bu da kömür, çelik gibi yeraltı kaynakların işlenmesi sayesinde devrimi beslemiştir.

Buhar çıkaran sihirli makineler kara taşımacığını etkilemiş, atlarla çekilen posta arabalarının yerini buharlı araçlar almış ve 19. yüzyılın sonların gelindiğinde ise Avrupa'da otomobil üretimi endüstri haline gelmiştir. İlk otomobiller yine onun döneminde getirilmiştir. 1895 yılında gümrüğe getirilen otomobiller büyük şaşkınlıklar yaratmış, gümrük memurları tarifelerde henüz yer almayan araca kendiliğinden hareket eden anlamında "Zat-ül Hareke" ismini vermişlerdir. 1904 yılının Eylül ayında reji idaresinin ısmarlamış olduğu otomobilin gümrükten çıkışı sorun olmuştur. De-monte vaziyette, üç sandık içinde gelen otomobil, Osmalı Hükümeti, İstanbul sokaklarının otomobil işlemesine müsait olmadığı gerekçesiyle aracın kente girişini yasaklamıştır. İmparatorluğun mucize taşıt aracı ile tanışma heyecanı da başlamadan bitmiştir.

İstanbul Boğazında gemi seferleri düzenleyen Şirket-i Hayriye'nin kurulmasıyla iki yaka arasında yük ve eşya taşınmaya başlanmıştır. Ancak atlı araba ve hayvanların boğazın bir yakasından diğerine deniz yoluyla geçmesi o zamanlarda mümkün değildi. Özellikle askeriyede at, araba ve topların taşınması bir hayli zahmetli bir işti. Mutlaka iki yaka arasında bu taşıma işini yapacak özel bir gemi olmalıydı. Şirket-i Hayriye'nin 2. Kurucusu ve vapur işletmeleri müdürü Hüseyin Haki Efendi ve Hasköy Fabrikası, Ser Mimarı Mehmet Usta kafa kafaya vererek o zaman kadar benzeri görülmemiş bir gemi tipi meydana getirmişlerdir. Şirket-i Hayriye'nin aynı zamanda ilk sac gövdeli gemisi olan SÜHULET'in tek silindirli bir buhar makinesi vardı. 8000 İngiliz lirasına mal olan bu vapurun İngiltere'den getirilişi zahmetli olmuştur.