Balların En Güçlüsü: Deli Bal

Deli bal kavramını düşünmek aslında hepimize balın delisi fikrinin garip gelmesine neden oluyor. "Sokak delisi" gibi bir anlama gelmiyor tabii ki ama deli bal uzun bir tarihe sahip olan adından söz ettirmiş bir bal. Bu bal acaba hiç akıllanmış mı gelin birlikte bakalım. Keyifli okumalar...

      Deli Bal

      Arıların bizlere sunduğu bir besin olan balın birçok çeşidi vardır ama bu kısa yazıda deli baldan (mad honey) söz edeceğiz. Bizim deli balımız içeriğinde "deli" olmasını sağlayan bir toksin barındırır: Grayanotoxin. Bu toksin ağırlıklı olarak Doğu Karadeniz'de yetişen Sapindaceae familyası ve Ericaceae familyasının Rhododendron ponticum ve Rhododendron luteum türlerinde yoğun olarak bulunmaktadır. Bal arıları bu türlerin nektarlarını toplayarak deli balı oluşturur. Tüketildiği zaman çeşitli zehirlenmelere ve halüsinasyonlar görülmesine sebep olabiliyor. Bu konu ile alakalı kısa bir videoyu buraya bırakıyorum.

     Tarihçesi

      Tarihçesi de kendisi kadar ilginç olan deli balın, halk arasındaki kullanımına yönelik ilk belgeler M.Ö. 401 yılında Yunanlı tarihçi ve general Xenophon tarafından kaleme alınmıştır. Xenephon'un Anabasis adlı eserinde, Doğu Karadeniz Bölgesi'nde konakladıkları yerde deli bal yiyen askerlerin zehirlendiği rapor edilmiş ancak tüm askerlerinin sonrasında kurtulduğu bildirilmiştir. Bu eserde kumandanı olduğu Onbinlerin Ordusu’nun Sardes’ten İran’a gidişini, İran’da yapılan savaşta Anadolu valisi Genç Kîrûş’un öldürülmesinin ardından ordunun kısmen dağılışını ve kalan askerlerin türlü zorluklarla Trabzon Limanı’na çıkışları anlatılır. Şimdiki Bayburt bölgesi olduğu düşünülen İskit ülkesini geçip Maçka’nın güneyinde olduğu tahmin edilen bölgeye ulaşılır. Xenophon’a göre buradaki köyler şaşırtıcı bir şekilde pek çok bal peteğine ev sahipiliği yapıyordur.

      Dağları tepeleri aşıp yorgunluktan mahvolan askerler bu balın namından habersiz etraftaki peteklerden biraz bal tadar. Xenophon balları yiyen askerlerin çoğunda bayılmalar ve çeşitli sindirim sistemi rahatsızlıkları görüldüğünü aktarıyor. Xenophon’a göre “bu balın bir tadımlık kadarı körkütük sarhoşluktan farksız bir etkiye, daha fazla miktarı ise delilik benzeri bir krize” sebep oluyormuş. Ertesi gün olunca kimsenin ölmediği anlaşıldı; günümüz saatine göre yaklaşık 24 saat sonra çoğu askerin bilinci yerine geldi. Durumu kritik olanlar yoğun bir tıbbi tedaviden birkaç gün sonra tekrar hayatlarına devam edebildiler. Xenophon'un Anabasis'i deli bala ilişkin tek kaynak değil. Antik Yunanistan'da yaşamını sürdürmüş filozof Aristo’ya ait olduğu rivayet edilen Mirabilibus Auscultationibus isimli eserde ve Amasyalı Strabo'nun Coğrafyası eserinde de deli bala ilişkin bilgiler var. 

      Biyolojik Bir Silah

      Strabo’nun kaleme aldığı satırlarda, deli balın Doğu Karadeniz’in yerlileri tarafından Romalı askerlerin nasıl etkisiz hale getirildiği anlatılır. Pontus kralı VI. Mitrades, Romalı Pompey'e karşı kendi bağımsızlık mücadelesini verirken kendi uğraş alanı olan zehirlerle birtakım girişimlerde bulunuyordu. VI. Mitrades'in yerli halkı Roma kralının ordusunun geçeceği yerlere deli balların koyularak ordunun önemli bir kısmını zaiata uğratmıştır. Ayrıca taranılan kaynaklardan bir varsayım olarak Pontus kralı VI. Mitrades, Xenephon’un askerlerinin başına geleni de duymuştu. O halde kral, kendi bölgesindeki bu yerli halkın önemli kişileriyle görüşüp onları Romalı Pompey’in askerlerine karşı bir tür biyolojik silah olarak deli bal kullanmalarını sağlamış olabilir çünkü dağda yaşayan bir halk için bu kadar planlı ve stratejik hareket etmek pek de olası görünmüyor.