Türklerde Unutulan ve Unutulmaya Yüz Tutan Bayram Gelenekleri - Case101

Hepimizin hemen hemen her bayram büyüklerimizin derin ve kederli iç çekişlerinin ardından 'Ah nerede o eski bayramlar' dediklerine şahit olmuşuzdur. Peki, bu kadar özlemle andıkları o bayramlar nasıl olurdu, eski bayramlar nasılmış gelin yazımda hep birlikte öğrenelim!

 11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmut  bayram sözcüğünü iki farklı şekilde aktarmış. Halk arasında mutluluk, sevinç ve gülüşme anlamına gelen Badram ve hepimizin bildiği Bayram olarak. İslamın kabulünden önce Türkler eğlence, sevinç olarak kutlarlardı ancak Müslüman olduktan sonra yerini şimdiki dini bayrama bırakmıştır. Badram bir nevi hepimizin şahit olduğu huzur dolu, şölen yerlerini gördüğümüzde 'Ooo burası bayram yeri' dememizle oldukça ilişkili gözüküyor. Çünkü bayram yeri denilen yerlerde XI. yüzyılda çiçeklerle süslenip, çıra ve meşale kullanılarak etraf aydınlatılırdı. Etrafı kaplayan bu güzel, eğlence dolu yerlere de Bayram yeri denirdi. Bayram Yerindeki bu kutlamalar gecelere kadar sürüp giderdi. 

Şu anda da hepimizin yaptığı gibi evleri ve kendilerini süslerlermiş ancak tek büyük bir farkla. Bu süslerden hayvanları da nasip alırmış hem de tavuklarına kadar! Ayrıca bayramlarda yarışmalar da düzenlenirmiş, festival havası veren bu bayramlar kulağa pek de özlenilmeyecek gibi gelmiyormuş açıkçası! Büyüklerimizin dedikleri kadar var. 

Tabii bir de günümüz koşullarında son birkaç yılda silinen kapı kapı gezip şeker ve bayram harçlığı alma geleneği var. Sabah erkenden kalkıp bir gün önceden hazırladığımız bayramlıkları kahvaltı sonrasında hemen giyip kendimizi dışarı attığımız o günler... Bir hevesle çıktığımız sokaklarda, tanımadığımız insanların dahi zillerine tek tek basıp bayramlarını kutlayıp karşılığında her ne kadar para beklense de kimi zaman- çoğunlukla- şeker ve kolonyayla yollandığımız o güzel günler.

 

Kahvaltı demişken, günümüzde ve pandeminin de araya girmesiyle unutulmaya yüz tutan bir diğer adet ise şöyle; bayram sabahı tüm akrabalar büyüklerin evinde buluşur ve toplu şekilde kahvaltı yapılırmış. Neyse ki bu geleneğimiz de eskisi kadar eyleme dönüşmüyor. 

Osmanlı zamanında  ise hem saray topluluğunun hem de halkın yaptıkları farklıydı.  Sarayda bir gün önce kılınması gereken namazlar, bayram günü gidilecek ve padişahın seçmiş olduğu camide kılınacak namazlar vb. gibi. Halkta ise varlıklı aileler kendi evlerinde iftar davetleri verirlerdi. Gelen kişiler de eve ve aileye dua ederler ve karşılığında hane halkının da destek amaçlı verdiği paraları alırlarmış. Bir nevi zekat gibi. 

Eskiden çocuklarda buldukları iri midye deniz kabuklarının- kimi zaman kiremit-  içlerine ateş yakar ve bunlardan kandil yaparlardı. Bu kandillerle camiye yakın köşeleri aydınlatırlar ve top, çiçek gibi farklı desenlerle yer mahyası kurar ve teravih namazına gelenlerden yağ parası ya da mahya bahşişi dedikleri ücretleri alırlardı. Ayrıca eski mahya adetlerinden birisi de kandil uçurtmasıymış. Teravih namazından sonra olan bu gelenek  minare şerefesi ve cami avlusu arasına yüksekçe bir yere ip gerer ve bu ip üzerinde kandil kaydırırlarmış.

Bir diğer çocuk adeti de donanma parası alma olayıdır. Çocuklar Ramazan gecesinde bir araya gelerek bir çanağa mum ya da kandil koyarak kapı kapı dolaşıyorlar ve bahsettiğimiz donanma bahşişini topluyorlarmış. Hep beraber bahşiş almak istedikleri kapı önünde durup tekerlemeler söyleyip  bahşiş vermeyenlerin kandillerini taşlarlarmış.

Bir diğer gelenek de davul çalma. Hala günümüzde devam eden bu gelenek de artık yavaş yavaş hayatımıza teknolojik aletlerin de gelmesiyle çıkmak üzere. Akıllı saatler ve cep telefonu gibi teknolojik aletlerden dolayı artık ihtiyacımızın kalmadığı bu gelenek eskiden maniler eşliğinde olurdu. Bir kaç sene öncesine kadarda şahit olduğum manilerle davul çalma artık sanırım kendini sadece davulun sesine bırakmış olsa gerek.