Yaratıcılık, Hayao Miyazaki ve Filmleri

Hepimizin aşina olduğu anime ve manga sanatçısı olan Hayao Miyazaki günlük hayatın her alanından yaratıcılığını besliyor. Yaratıcılığını etkileyen bu süreçte nelerden etkileniyor ve filmlerinde hayatından hangi izleri görüyoruz? Daha fazlası yazımda.

Miyazaki, ilhamını genellikle gündelik yaşamdan alıyor. Gündelik yaşamının üç metre çapındaki alan, hikayelerinin temelini oluşturuyor. Otobüs durağından, sokağındaki bir evden etkilenip bu ögeleri hikayesine konu edebiliyor. Miyazaki hala film sahnelerinin çizimlerini elle, sulu boyayla çiziyor. Bu çizimleri metinsiz olarak çalışıyor, senaryoyu daha sonra ekliyor. Bu yaratıcılığı için ona en geniş alanı sağlıyor. “Gelenekleri yıkmak benim için önemli, kolay anlaşılan şeyler ilgi çekmiyor.’’ cümlesi eserlerini oluştururken izlediği yolu açıklıyor. Genelde içinden gelen sesi dinleyerek çalışmalarına yön veriyor. Miyazaki çalışırken sürekli olarak bir endişe ve kaygıyla sarılı. Böyle duyguları yaratıcı ögeleri üretmek için kullanıyor. Arada bir çalıştığı yeri değiştirirek yaratım sürecindeki kısırlıktan kurtulmaya çalışıyor.

Filmlerinde genelde annesinden esinlendiği, onun yansıması olan karakterleri görebiliyoruz. Çocukluğunda annesi, hastalığı yüzünden çocuklarına sarılamıyordu bile. Bu duyguları filmlerinin çoğunda hissedebiliriz. Onun için üzücü olan bu olaylar yaratcılığının şekillenmesinde çok etkili bir hale gelmiş. Miyazakinin ürettiği bunca eser, kolay yollardan geçmiyor. 72 yaşında emekli olana kadar, her gün saat 10’da atölyesine gidip çalışmaya devam ediyor. Yaratıcılık geçici bir süreç değil. Disiplin, süreklilik ve çalışkanlık gerektiriyor. Miyazaki bütün bunları yaparak uzun bir süre bu yaratıcı kariyerini devam ettiriyor. Materyalist şeylere pek ilgi duymayan Miyazaki, tüm ilgisini çalışmasına yönlendiriyor. Bu da yaratıcılığını etkileyen, odak noktasının çizimleri olmasını sağlayan bir diğer konu.

Ruhların Kaçışı (Sen to Chihiro no kamikakushi)

Hayao Miyazaki’ye, “Altın Ayı” ve “En İyi Animasyon” dalında Oscar kazandıran Spirited Away, Japonların dini inancı Shinto’dan esinlenilmiş, bol katmanlı bir kurgudan oluşuyor. Miyazaki filmlerinde kültür ögelerine çokça yer veriyor ve bu yaratıclığının temelini oluşturuyor. Bu ögelere yer verebilmek için de bunlar hakkında araştırmalar ve okumalar yapıyor. Asıl amacının ve motivasyonunun insanları eğlendirmek olduğu söyleyen Miyazaki bu filmde pek çok da mesaj veriyor. Yani bu film sadece çocukları eğlendirmek için değil, ideolojiler içeren düşündürücü bir film. Filmde hamam kavramına vurgu yapılmış. Parası olanın daha iyi hizmet aldığı ruhlar hamamı; hiyerarşik kat düzeneğinden işçi-patron vurgusuna, çalışanlarının ismini ve dolayısıyla kimliğini çalan hamam sahibinden bodrum katında kömür taşıyan karakurumlara ve çocuk işçilere kadar her detayıyla kapital düzeni açıkça ortaya koyuyor. Miyazaki bir bakıma kendi hayat görüşünü bu filme aktarmış. Paraya önem vermeyen, sade bir hayatı tercih eden Miyazaki açgözlülüğün zararlarını filme yansıtmış. Filmdeki No Face karakteri de yüzündeki Noh maskesiyle Japon tiyatrosuna ve çeşitli mangalara atıfta bulunmakla kalmıyor, yalnızlık ve hırs gibi insanlığın en ilkel duygularına da hassas göndermeler yapıyor. 

 Komşum Totoro (Tonari no Totoro)

My Neighbor Totoro filmi iki kız kardeşin hastanedeki annelerini bekleyişi esnasında yaşamış oldukları saf duygulara odaklanmaktadır. Filmdeki anne karakteri hasta olmasına rağmen çocuklarını sürekli camdan izleyerek onlara göz kulak oluyor. Miyazaki bu karakteri kendi annesiyle özdeşleştirmiş, onun hastalığını, arasındaki bağı anlatmaya çalışmıştır. Filmde hüzün, heyecan, mutluluk gibi birçok duygu hakim. Miyazaki bu filmi evinin yakınındaki otobüs durağından esinlenerek oluşturmuştur. Yani günlük hayatımız yaratıcılık üzerinde oldukça etkili. Etrafımızda olanları gözlemlemek ve her şeye karşı ilgili olmak yaratıcı ürünler üretmemize katkı sağlıyor. Totoro karakteri Miyazaki filmlerinden en çok sevilen karakter olduğu için Miyazaki adeta bu karakterle savaş vermektedir. Yaptığı her yeni filmde Totoro karaterinden daha çok sevilecek bir karakter üretmeye çalışır. Bu onun için bir hırs, rekabet haline gelmiştir ve yaratıcı çalışmalarını etkilemektedir.

Miyazaki’den gördüğümüz üzere yaratıcılık gündelik hayatımızın bir parçası. Hepimizin yaratıcığı olabileceği gibi, ilham alabileceğimiz, motivasyonumuzu sağlayabilecek şeyleri arttırmak mümkün. Biz de Miyazaki gibi evimizin yakınındaki bir şeylerden yaratıcı bir ürün üretebiliriz. Etrafımızdaki olaylara, nesnelere, önemsiz diyebileceğimiz her şeye karşı ilgili olmalı, algılarımızı açmalıyız. Herkesin motive olabilecek şeyleri farklı olabileceği için bunu kendimiz bulmalıyız. Daha fazla şey okumak, görmek, izlemek zihnimizi besliyor. Beklenmedik bir anda ortaya çıkıp yaratıcı bir şeyler üretmemizi sağlayabiliyor. Sürekli olarak yaptığımız, kolayımıza gelen ve alıştığımız şeyleri değiştirerek kısır döngüden kurtulabiliriz. Bu kolay değil fakat yaratıcı olabilmek için sıradanlıktan uzaklaşmamız, kendimizi zorlamamız gerekiyor. Büyük bir yönetmen olmanın formülü yok. Miyazaki de hepimiz gibi günlük aktivitelerini gerçekleştirerek filmlerini üretiyor. Çeşitli şeylerle ilgilenip, önemsiz şeylere dahi ilgi duyuyor. Son filminde yıllarca devam ettiği tarzını değiştirerek kendini zorluyor. Yaptıkları, yaratıcı fikirler üretmesini sağlıyor. Biz de Miyazaki’nin izinden giderek, kendimizi zorlayarak, ilgilerimizi arttırarak, çok çalışarak, sıradanlıktan uzaklaşarak bir gün onun gibi bir yönetmen olabiliriz.