Rosenhan Deneyi: Akıl Hastalarını Gerçekten Ayırt Edebiliyor muyuz?

David Rosenhan'ın 1973 yılında yaptığı, çok fazla tartışmaya neden olan ve çok fazla konuyu değiştiren bir deneyi. Rosenhan'ın asıl cevaplamak istediği soru: "Eğer akıllılık ve delilik diye bir şey var ise bunlar nasıl ayırt ediliyor ve ayırt etmede kullanılan kriterler bilimsel gerçekliğe uygun mudur?" Rosenhan bu sorulardan yola çıkarak çok fazla ses getirecek bir deneye imza atıyor.

David Rosenhan; akıl hastalarının, akıl hastanelerine ne şekilde alındığını ve alınma kriterlerini incelemek amacıyla 1973 yılında kendisi de dahil olmak üzere 8 kişi olacak şekilde bir deney yapmaya karar vermiştir fakat yapacağı deneyde kendisi ve işbirlikçileri kendilerini hasta diye göstererek asıl amaca ulaşmak istemektedirler. Gerçekleştirilen bu deney 2 bölümden oluşmaktadır. 

                                                 

Rosenhan'ın bu deneyinin ilk bölümünde kendisi de dahil olmak üzere 3 psikolog, 1 pedagog, 1 psikiyatr, 1 ressam, 1 öğrenci ve 1 ev hanımı olmak üzere toplamda 8 kişiyle farklı akıl hastanelerine gidip sesler duyduklarını söyleyerek başvurmuşlardır. Bu kişiler tamamiyle sağlıklı ve herhangi bir akıl hastalığı olmayan ve iş birliği için kulanılacak kişiler olarak belirlenmiştir. Akıl hastanelerine başvuran bu sağlıklı 8 kişiden 7'si şizofreni ve 1'i de manik depresif psikoz teşhisi almıştır. Bu deneyin en önemli noktalarından biri 8 kişinin yalnızca sesler duyduklarını söyledikleri anda yalan söylüyor oluşlarıdır. Onun dışında hastaneye kabul edildikten sonra hiçbir şekilde bir daha herhangi bir yalan söylememişlerdir.

   

 

 

 

 

 

 

Sen deli değilsin, gazetecisin!

Rosenhan bir süre sonra kendisi de dahil olmak üzere 8 kişinin de hiçbir şekilde yardım almadan kendilerinin akıllı ve normal olduklarını kanıtlayarak bu hastanelerden çıkması yönünde anlaşmışlardır. Akıl hastanelerindeki doktorlar ise hala hasta olduklarını düşünerek bu kişilerin söylediklerini kaale almazlar. Böylece en azı 7, en çoğu da 52 gün olmak üzere bu kişiler akıl hastanesinde kalmıştır fakat 7 gün kalıp 7 günün sonunda akıl hastanesinden çıkan kişi bile "şizofrenisi gerilemiş" teşhisi almıştır. Burada Rosenhan'ın bahsettiği ilk nokta doktorların akıllı ve akıl hastası kişileri ayırt edemedikleri yönünde görüşü olmuştur. Bu kişiler akıl hastanesindeyken çokça kez diğer hastalardan: '' Sen hasta değilsin, sen deli değilsin, doktorsun, bizi gözetlemek için gönderildin, gazetecisin sen.'' gibi cümleler duyduklarını ifade etmişlerdir. Yani hastanedeki akıl hastaları bile bu durumu ayırt edebiliyorken doktorların ayırt edemediği bir durum söz konusu olmuştur. Burada tabii ki şöyle bir şey denebilir: ihtiyatlı davranıp teşhisi koymak sonrasında şüphede kalmaktan daha iyidir. Ama psikolojik hastalıkların teşhisi ve toplum tarafından konulan etiketlemeler bu kişileri tüm hayatları boyunca bırakmamaktadır. Hem yasal hem sosyal hem de kişisel olarak çok fazla tabu oluşturmaktadır. Bunun yanında bir de kendini gerçekleştiren kehanet durumu söz konusu olmaktadır. Çünkü bu sosyal tabular kişiler belli bir süre sonra durumlarını kabullenip hastalığın getirdiği şekilde davranmalarına sebep olabilmektedir. Bu deneyde yer alan insanların sağlıklı olmalarına rağmen yaptıkları tüm normal davranışların çarpıtıldığını görüyoruz. Hastaneye başvurdukları zaman özgeçmişleri alınırken  aslında normal bir kişinin özgeçmişi olabilecek cümleleri şizofreni tanısına ya da psikoz  tanısına uygun olması açısından biraz daha değiştirerek bu tanıyı sağlayacak cümleler kullanarak yazmışlardır. 

19 Kişi Sağlıklı mıydı? 

Bu deneyden sonra Rosenhan çok ciddi derecede tepki almıştır. Bilerek sistemi kötü göstermeye çalıştığı ve bundan bir çıkarı olduğuyla ilgili çok fazla yargılanmıştır. Bu eleştirileri yapan hastanelerden biri, eğer Rosenhan kendilerine gizli hastalar göndermiş olsaydı bunu hemen ayırt edebileceklerini  ve diğer hastanelerdeki durumun onlarda olmayacağını söylemiştir. Rosenhan da bunun üzerine hastaneye bir teklif sunmuş ve kendilerine 3 ay içerisinde hasta göndereceğini ve bu kişilerin 1'den fazla olacağını söylemiştir. Deneyin ikinci bölümü de böylece ortaya çıkmıştır: "3 ayın sonunda hepsini ayırt edebilecek misiniz?" gibi bir iddialaşmaya girmişlerdir. Bu 3 ay içerisinde 193 başvuran kişi arasından 41 tanesini yüksek şüpheli, 19 tanesinin de Rosenhan tarafından gönderildiği hastane tarafından ifade edilmiştir ve bu durum kamuoyuna duyurulmuştur. Daha sonra Rosenhan kendi açıklamasını yapmış ve 3 ay boyunca kendisinin hastaneye hiç kimseyi göndermediğini söylemiştir. 

Zaten ilginç olan kısım da bu. O 19 kişi sağlıklı mıydı, yoksa psikolojik rahatsızlıkları var mıydı? Bu olaydan sonra Amerikan Psikiyatri Derneği, Akıl Hastalıkları Tanı Kılavuzu'nu komple değiştirmiştir. Bu akıl hastanelerinde de ciddi derecede köklü değişiklikler yapılmıştır. Algıda da oldukça büyük değişiklikler olmuştur. Tabii ki hala bazı problemler söz konusu. İnsanların bakış açıları bir kerede değiştirilemiyor.

Bu deneyde bahsedilen konulardan bir tanesi de sağlık çalışanlarının akıl hastalarına olan davranışları, tutumlarıyla ilgili. Tabii ki deneyde çok iyi çalışanlar da var ama genel olarak bakıldığı zaman kişiliksizleştirme ve güçsüzleştirme durumu da söz konusu. Rosenhan bunlara da değiniyor. Bu yüzden de Rosenhan bazı kesimler tarafından tepki toplamıştır. Böylece Rosenhan bu deneyle akıl hastanelerindeki hastaların iyileşebileceklerini ve taburcu olabileceklerini kanıtlamıştır.