Sürünün Peşinden Gitmek: Asch Deneyi

Kredi: Google görseller

Amerikalı psikolog Solomon Asch, 1953 yılında sonuçları şaşırtıcı fakat günümüzde kavranması kolay bir deney gerçekleştirdi. Bizler bir grup içinde uyumlu mu davranırız yoksa kararlı mı tavırlar sergileriz? Sürüye ayak uydurmak her zaman doğru mudur?

" İnsan, doğru bildiğini sandığı şeyin tersini iddia eden bir grupla karşılaşırsa ne yapar?"

Asch' in kurduğu düzenek şöyledir: Laboratuvarda belirli sayıda kişiden oluşan gruplara, sırayla birçok kart çifti göstermiştir. Bu çift kartın birinde 3 tane çizgi vardır. Bu çizgiler, kısa, orta, uzundur. Diğer karttaysa tek bir çizgi vardır. Bu çizgi, diğer karttaki üç çizgiden biriyle aynı uzunluktadır. Deneklere, bu tek çizginin uzunluk olarak diğer kartlardan hangisine benzediği sorulmuştur. Fakat, masadaki deneklerden sadece biri gerçek denektir; diğerleri ise özellikle yerleştirilmiştir. Ne söyleyecekleri ise önceden belirlenmiştir. Her kart çifti gösterildiğinde, herkes sırayla yargılarını söylerken gerçek deneğe söz sırası en sonda gelmektedir. İlk birkaç gösterimde, araştırmacılar doğru cevap vererek deneğin güvenini kazanırlar. Daha sonra sürekli yanlış cevap vermeye başlarlar. Sıra gerçek deneğe gelince, onun da diğerlerinin verdiği cevabı -yanlış cevabı verdikleri ortada olmasına rağmen- tekrarladığı görülmüştür. Deneyde kontrol grupları oluşturularak rastgele seçilen ama yanlış cevabı vermesi için de gruba yerleştirilen insanlara aşağıda yer alan resim ile sadece görsel bir test uygulanıyor gibi görünse de asıl amaç; ortaya atılan yanlış cevaplara rağmen diğer insanların uyum davranışını incelemektir. 

Asch bu deneyin bazı çeşitlemelerini de gerçekleştirdi. Grupta deneği destekleyen başka bir kişi olması durumunda -yani sürüye karşı gelmek isteyen bir kişi daha olduğunda- grupta uyumsuzluğun giderek arttığını gördü. Ve ayrıca, sürüye uyum etkisinin, gruptaki kişi sayısının üç ya da daha fazla insandan oluştuğunda gerçekten işe yaradığını gördü.

Türkiye’de sürü psikolojisi dediğimiz olguya benzese de deneyde yaşanan durum bugün toplumda gerek sosyal gerek siyasi gerekse psikolojik ve ahlâkî tahribatlara yol açabiliyor. Oluşturulan gruplarda çoğunluk yanlışı söylemesine rağmen duruma yabancı kişi doğru söylemekten ya çekiniyor ya da yanlış bildiğini düşünerek onların fikrini onaylıyor.
Toplumda birçok insanın böyle davrandığını düşünürsek hayatın herhangi bir alanında alınan kararların doğruluğunun tehlike altında olduğunu görebiliriz. Günümüzde bazı insanlar ortak değerlerde buluşabiliyor olsa da esasında her bireyin kendine özgü değer yargıları da vardır. Belki de inandığımız doğruların peşinden gitmemiz karanlıkta kalmış bir topluma, topluluğa cesaret vererek orayı aydınlatabilir. Sizler için deneyin nasıl gerçekleştiğini daha detaylı anlatan bir video ekledim. İyi seyirler.