Sanat için Savaşan Bir Kadın: Afife Jale

Kültür ve Sanat - 01 Mart, 2021 - Okuma Süresi: 6 Dk.

01 Mart, 2021

Sanat için Savaşan Bir Kadın: Afife Jale

Hepimizin mutlaka birçok kez adını duyduğu kadındır Afife Jale. Tabuları yıkmak için verdiği mücadelelerden başarıyla ayrılmıştır ve günümüzde Türk tiyatrosunda kadınların olmasını sağlamıştır. Peki kimdir Afife?

Asıl ismi sadece "Afife" olan Afife Jale, 1902 yılında İstanbul'da bir eve doğmuştur. Annesi Methiye Hanım, babası Hidayet Bey, kardeşleri ise Salâh Bey ve Behiye Hanım'dır. Afife Hanım, eğitimini İstanbul Kız Sanayi Mektebi'nde (İnas Sanayi-i Nefise Mektebi) görmüştür. İstediği şey ise orada okumak değil, sahnelerde insanların kalbine dokunabilmektir.

Sanat için Savaşan Bir Kadın: Afife Jale

İstanbul Kız Sanayi Mektebi (İnas Sanayi-i Nefise Mektebi) temsilen, Ömer Adil tarafından yapıldığı düşünülen "Kızlar Atölyesi" tablosu

Tiyatroya ilk adım... 

Afife Hanım, 10 Kasım 1918 tarihinde Darülbedayi'nin açmış olduğu tiyatro kursları sınavına herkesten habersiz girip kazandı. O dönemlerde Müslüman kadınların sahneye çıkması yasaktı ancak Darülbedayi, Müslüman kadınları bünyesine toplayarak sadece kadınlara oynama gerekçesi sunmuştu. Afife Hanım da böylelikle alınan beş Müslüman kadından biri olmayı başarabilmişti. Bu adım, tiyatroya karşı attığı ilk ciddi adımdı.

Kurs başladıktan bir süre sonra üç kadın kursu bıraktı ve geriye Refika Hanım ve Afife Hanım kaldı. Refika Hanım, Darülbedayi kadrosunda suflör olarak yer aldı. Afife Hanım ise mülazim artistlik yani stajyer oyuncu olarak kadroda bulundu. Afife Hanım 1920 yılına kadar oyunların tüm provalarına katıldı ancak sahneye çıkma şansı elde edemedi.

Sanat için Savaşan Bir Kadın: Afife Jale

"Jale" artık sahnede...

Gelelim ilk sahneye çıkma hikayesine. 13 Nisan 1919 tarihinin gecesi Kadıköy'de bulunan Apollon Sineması'nda Hüseyin Suat'ın "Yamalar" isimli oyununun ilk gösterimi yapılacaktı. Oyunda bulunan Emel karakterini Eliza Binemeciyan oynayacaktı ancak Paris'e gitmesi üzerine karakteri oynamak Afife Hanım'a düştü. O gece Afife Hanım "Jale" takma adıyla sahneye çıktı ve Afife Jale olarak anılması da o geceden sonra oldu. Ayrıca çok büyük bir adım da atmış oldu. O artık sahneye çıkan ilk Türk kadını olarak tarih yazmıştı.

Pes etmeden devam...

Bir sonraki hafta ise "Tatlı Sır" oyunu ile seyirci karşısına çıktı ve yaptığı sanat karşısında polis tarafından tutuklanmak istendi. O gece oradan Kınar Hanım sayesinde kaçmayı başardı. Bu durum onu korkutmadı ve bir oyun daha oynamak için hazırlandı. Üçüncü oyunu olan "Odalık" oyunu oynanırken salon polis tarafından basıldı ve Afife Hanım tekrar tutuklanmak istendi. Boyun eğmek istemeyen Afife Jale bunun üzerine tekrar kaçtı.

Sığ düşünceler "Dur!" dedi.

Afife Hanım'ın babası Hidayet Bey, kızının tiyatro oyuncusu olmasını hiç istemiyordu. Öyle ki, kızına kötü sözler kullanıyordu ve kızını reddediyordu. Afife Jale de tüm bu söylenenlere dayanamayıp evden ayrıldı. Dahiliye Nezareti'nin yani günümüzün İçişleri Bakanlığı'nın, Müslüman kadınların sahneye çıkmalarının tamamen yasaklanması üzerine Afife Jale Darülbedayi Yönetim Kurulu tarafından işten çıkarıldı.

Sanat için Savaşan Bir Kadın: Afife Jale

Morfin bağımlılığı ortaya çıktı.

Tüm bu olanların üzerine sağlığı bozulan Afife Hanım, çok ciddi baş ağrıları çekmeye başladı. Doktoru tarafından baş ağrısının tedavisi morfin ile yapılmaya başlandı. Bunun sonucunda Afife Hanım'ın başına hiç tahmin etmeyeceği bir problem musallat oldu. Aldığı morfinler sonucunda morfin bağımlısı oldu. Bu olaylardan birkaç yıl sonra ise Burhanettin Tepsi Kumpanyası ile birlikte Anadolu'da turneye çıktı.

Sahneden inme vakti...

1923 yılında ülkemizde cumhuriyetin ilan edilmesiyle birlikte Türk kadınlarının sahneye çıkması konusunda hiçbir engel olmayacağı bildirilmiştir. Hatta kadınların sahneye çıkması için büyük desteklerde bulunulmuştur. Afife Jale, oyunculuğunu özgürce yapabilme hakkına erişmişken, morfin bağımlılığı onu tamamen bitirdi ve sağlığı daha da bozuldu. Böylelikle tiyatroyu da bırakmak zorunda kaldı.

Ata'mızın "Afife" itirafı

Mustafa Kemal Atatürk'ün hilafetin kaldırılması ardından yaptığı itiraf "Afife olmasaydı hilafeti kaldırmazdım." olmuştur. Bu itiraf, Afife Jale'nin kalıplaşmış düşüncelerin ve yasaların yıkılmasında ne kadar büyük rol oynadığını bizlere göstermektedir.

Morfin, Afife Jale'nin özel hayatını da etkiledi...

Afife Jale, 1928 yılında Selahattin Pınar ile tanıştı ve çok geçmeden 1929 yılında evlendi. Selahattin Pınar, Afife Jale'yi çok severdi. Aynı zamanda; Anladım Sevmeyeceksin Beni Sen Nazlı Çiçek ve Nereden Sevdim O Zalim Kadını gibi birçok besteyi Afife Jale için yaptığı konuşulmaktadır. Ne yazık ki, Afife Jale'nin morfin bağımlılığı sonucunda evlilikleri 1935 yılında sona erdi.

Sanat için Savaşan Bir Kadın: Afife Jale

Afife Jale ve eski eşi Selahattin Pınar

Genç yaşta aramızdan ayrıldı...

Morfin bağımlılığından asla kurtulamayan Afife Jale'nin son zamanları, Darülbedayi'de olan dostlarının desteğiyle Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi'nde geçti. 24 Temmuz 1941 tarihinde, hastanede bulunan morfimanlar koğuşunda 39 yaşında vefat etti.

Kısa ama öz hayatı film oldu.

Afife'nin hayatı, 1987 yılı yapımı Şahin Kaygun tarafından yönetilen "Afife Jale" filmine konu olmuştur. Sadece bu filme değil aynı zamanda 2008 yılı yapımı, yönetmeni Ceyda Aslı Kılıçkıran olan "Kilit" filmine de hayatı konu olmuştur. Selahattin Pınar ile ilişkisinin belgeseli Can Dündar tarafından 2003 yılında çekilmiştir ve belgeselin ismi de "Yüzyılın Aşkları: Afife ve Selahattin" olmuştur.

Türk kadın tiyatrocularımızın üstadı olarak bilinen Afife Jale'nin hayatını sizler için özetledim. Eğer daha derinlemesine öğrenmek isterseniz yukarıda bahsettiğim filmleri ve belgeseli izleyebilirsiniz. Umarım hepinize yararlı bir yazı olmuştur.

Unutmayalım; zorluklar içinde, küllerinden doğan tüm kadınlarımızın içindeki sönmeyen meşalenin ışığı altında aydınlığız biz.

Haftalığın PeP'te!

İlk 15'a giren her içerik ile 200 TL kazan!

En popüler yazar sen ol!

Okunma puanını artır, kazan!

Liderlik Tablosu'na göz at!

Bu haftanın en çok okunanları.

E-bültenimize abone ol!

Haftanın en popüler içerikleri, en çok kazananlar ve staj haberleri bültenimizde.

Gizlilik Sözleşmesi'nde belirtilen hüküm ve koşulları kabul ediyorum.