Kitap incelemesi: Yeraltından Notlar

''Ben hasta bir adamım'' diye başlar yeraltından notlar. Yeraltının yalnızlığı, karakterin karmaşık ruh hali kitap boyu bize eşlik eder. Gelin Dostoyevski'nin romanlarından olan Yeraltından Notlar'a beraber göz atalım!

Ben hasta bir adamım.. Kötü bir adamım. Suratsız bir adamım ben..

Bu başlangıç cümlesi edebiyat dünyasında görülen en yalın fakat en etkili giriş cümlelerindendir. Bu giriş cümlesi, roman boyu adını dahi bilmediğimiz anlatıcı karakterimiz için çok değerli bir cümledir. Karakter karmaşık bir ruh haline sahiptir. Kimi zaman kendisini aşağılık, hasta, böcek dahi olamayacak bir karakterde görse de kimi zaman da diğerlerinden üstün, zeki olarak görür. Çelişkilerle dolu bir yapıya sahiptir. Kendince birçok gelgitleri olan, içsel sorunlar yaşayan ve gündelik hayatın akışına kendini bırakamayan bir yapıdadır. Bu yüzden yeraltı dediği gizli yeri kendine yaratmıştır.

Tamamıyla ciddi olarak söyleyeyim ki böcek olmayı çoğu zaman arzuladım. Yazık, buna bile layık olamadım. Baylar, yemin ederim her şeyi fazlasıyla anlamak bir hastalıktır; gerçek, tam manasıyla bir hastalık.

Yeraltından Notlar iki kısımdan oluşmaktadır. İlk bölüm, ''Yeraltı'' adını verdiği kısımdır. Bu bölüm karakterin daha çok düşüncelerini aktardığı, kendi kendine konuştuğu bir kısımdır. Bu kısımda kendi fikirlerini, kuyucuyla konuşur bir tarzda anlatır. Deneme tarzına yakın denebilecek türden yazılardır bunlar.

İkinci bölüm ise ''Sulusepken''dir. Bu bölüm daha öyküye yakın tarzda ilerler. Sulusepken adlı bölümde karakterimiz, yıllardır hiç görüşmediği ve kendisini hiç de sevmeyen bir grup arkadaşıyla görüşür. Onu her zaman küçük gören, aşağılayan bu insanlara içi kin ve öfke doludur. Onlardan öç almak, kendini onlara göstermek ister. Bir yandan yüzlerini dahi görmek istemez bu insanların, bir yandan da onlarla buluşmayı sebepsizce ister. Var olduğunu, düşüncelerini onlara ispatlama niyetindedir.

Tek başımayım ama onlar hep birlik.

Yalnızlığı ve dışarda kalmışlığı canını çok sıkar. Evindeki uşağı bile ona karşı tavırlı ve ters davranır. Yalnız ve kimsesiz olduğu hissine sık sık kapılır ve bu düşünceler onu daha da aşağı çeker.

Ama insanoğlu, aptal olmasa bile dehşetli nankördür. Nankörün nankörüdür. Hatta bana göre en uygunu, insanı iki ayaklı nankör bir mahluktur diye tarif etmektir.

Bu sırada Liza adında bir kadınla tanışır. Bu kadınla olan konuşmaları, ona söyledikleri bize karakterimizin ne kadar çelişkili bir ruh haline sahip olduğunu gösterir. Liza'ya ona gelmesi için ev adresi verir. Kadın geldiğinde ise çılgına döner. Kendi içinde ve sosyal ilişkilerinde birden farklı karaktere bürünür. Fakat bu kadınla olan konuşmaları bizim karakteri daha iyi analiz etmemize de yardımcı olur.

Gerçekten bir söylemek istediğiniz var, fakat korkudan son sözlerinizi daima kekeleyip duruyorsunuz, çünkü bunu açıkça söyleyecek kadar metin değilsiniz; sizinki sadece korkak bir arsızlıktan ibaret.

Yeraltından Notlar'da kahramanın bir böceğe benzetilmesi, kesin belgeler bulunmasa da, Kafka'ya ilham olur ve Gregor Samsa karakterinin oluşmasına zemin hazırladığı düşünülmektedir. Eğer böyleyse, edebiyattaki etkileşimleri gösteren güzel bir örnek olarak verilebilir.

Bana kalırsa insanın en iyi tanımı şöyle olmalı : iki ayaklı nankör bir yaratık.

Kitabı okuduktan sonra Zeki Demirkubuz'a ait olan ve kitabın film hali olan Yeraltı'nı izlemenizi tavsiye ederim. Engin Günaydın'ın canlandırdığı baş kahramanımız; içinde bulduğu o buhranlı durumu, ağır depresyonunu, çatışmalarını ve kavgalarını çok ustaca yansıtmış diyebilirim. Filmi izlerken Dostoyevski'nin satırları size kendini hatırlatacak, o karanlık "Yeraltı" dünyasına sizi de çekecek. Bana sorarsanız film kitaba gayet uygun olmuş ve kitabı okuduktan sonra izlenmesi de son derece faydalı olur.                         

Umarım sizleri Dostoyevski'nin bu değerli eserine biraz da olsa yaklaştırabilmişimdir. Kitap sonrası filmi izleyerek de Yeraltını daha da içselleştirebileceğinizi unutmayın!

İyi okumalar, keyifli izlemeler dilerim!