Feminist Hareketin Başkahramanı: Çeviri

Yüzyıllarca edebiyat dünyasında erkeklerin gölgesinde kalan kadınlar için bir kaçış yolu bulunmuştu; çeviri. Nasıl olmuştu da dünyanın dört bir yanındaki feminist hareket çeviri sayesinde şahlanmıştı?

19. yüzyılın başı ve 20. yüzyılın sonunda I. feminist dalga ile birlikte önceleri Avrupa ve özellikle Fransa'da etkin olan; Hélène Cixous, Luce Irigaray ve Julia Kristeva gibi feministler hakim dilin İngilizce olduğu Kuzey Amerika'da da fikirleriyle bir direnişin liderliğini yapıyorlardı. Peki bu nasıl mümkün olabilirdi?

Mevcut ülkelerinde bile ataerkile baş kaldırmak yeterince zor iken dünyanın bir çok yerinde feminist direnişin başını çeken bu kadınlar evrensel bir "bilinç yükseltme hareketi"nin baş nesnesi olmuştu. 

                                                                                                                                                                                                                                                                                   

 

 

Bilinç yükseltme (consciousness -raising) 1960 sonlarında Amerika'da popülerleşen bir  aktivizm şeklidir. Kathie Sarachild, Anne Forer, Shulamith Firestone ve Carol Hanisch'in New York'taki toplantılarından bir tanesinde Sarachild'ın "raise my own consciousness" söyleminden derlediği bir terimdir.

 

 

 

 

 

Çeviri, kadınların edebiyat ve yazın dünyasına girebilmesi için bir anahtar niteliği taşımıştır.

1. Özellikle Türkiye'de, 1980'lerde kadınlar edebiyat dünyasında, erkeklere kıyasla, "önemsiz" denebilecek kadar az bir yeri kapsıyordu. Çevirmen kadınlar, feminist olsun veya olmasın, çeviri yapmaya teşvik ediliyor ve böylece edebiyat dünyasında kadının görünürlüğü basit bir adımla artmış oluyordu. 

 

 

Bu başlık altında, çevirmen kimliğini tersine kullanarak kendi yazdığı kitabı bir çeviri kitapmışçasına bastıran Nihal Yeğinobalı'dan bahsetmek uygun olacaktır. Yazıldığı dönemde "fazla cesur" bulunan ve basımı engellenen Genç Kızlar romanını, yayımlanması için Vincent Ewing uydurma isimli bir yazarın kitabının çevirisi olarak sunuyor yayınevine Yeğinobalı.                           

 

2. Bir diğer feminist çeviri hareketi kadın yazarların eserlerinin çevrilmesi yoluyla görünürlüklerini sağlamaktı. 1980'lere kadar Türk edebiyat dünyasında kadınlar "azınlık" olarak görülüyordu. Kadınlar tarafından yazılan her yazın ve eser feminist olarak değerlendirilmese de, kadın yazarların eserlerinin çevirisinin desteklenmesi sayesinde 80'lerin gelmesiyle hem Türkiye'de hem de dünyada kadınların sesi duyulmaya başlamıştı. 

 

3. Bir önceki maddeyle ilişkili olmakla birlikte, bilinç yükseltme altında özellikle en güçlü uygulamalardan birini sona sakladım. Girişte verdiğim ip uçlarına dayanarak tahmin edebilirsiniz. Dünya çapındaki aktivist ve feministlerin çalışmalarının ve görüşlerinin çevrilerek entelektüel bilgi havuzuna katılması. Böylece bir çok ülkede aktivist hareketler başlamıştır. Birçok toplumdaki kadın daha önce duymadıkları, görmedikleri fikirlerle karşı karşıya kalmış, her gün boyun eğdikleri fakat farkına varamadıkları yanlışlarla yüzleşmişti. Dünyada bir feminizm ağı oluşmuştu. Türkiye de bunun en güzel örneğini İsyan-ı Nisvan belgeseli ile kusursuzca işlemektedir.

 

“Kadınlar da kendi tarihlerini öğrenip yeni kuşaklara öğretmedikçe, köleliğin eski örüntülerinin tuzağına düşecekler ve güçlükle kazanılmış özgürlükleri yitireceklerdir. Bu tarihin önemli bir bölümü, yüzyıllar boyunca geliştirilmiş olan feminist kuramdır. Kadınlar bu kuramın bilgisine sahip olmadıkça cahil kalacaklardır”.

- J. Donovan