Bir Cemiyetin Ruhu: Talat Paşa

İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin önde gelen üç ismi Enver, Cemal ve Talat paşalar arasından bu cemiyetin ruhunu ve kalbini oluşturan önemli devlet adamı ve siyasi bir kişilik olan Talat Paşa'yı ele aldım. Detaylar için tıklayın!

Mehmed Talat, 1 Eylül 1874'te Edirne'de doğdu. Askeri Rüştiyesi'nde eğitim aldı ve daha sonra Edirne postahanesinde çalışmaya başladı. Alliance Israélite Universelle mektebinde Türkçe öğretmenliği yaptı ve Fransızcasını geliştirdi. Eniştesi aracılığı ile Jön Türkler ile tanıştı ve cemiyete kaydoldu. Ancak cemiyetin politikalarından rahatsız olan dönemin padişahı 2. Abdülhamid ve çevresindekiler tarafından çıkarılan bir karar ile Jön Türkler birer birer yakalandı ve üç yıllık bir hapis hayatına mahkum edildi. Jön Türkler ile 2. Abdülhamid arasında gerçekleşen bir anlaşma neticesinde Talat Bey ve arkadaşları affedildi ancak kendisinin Edirne'de kalmasına izin verilmedi ve Selanik'e sürüldü. Burada Selanik posta ve telgraf müdürlüğünde başkatiplik yaptı. İtalyan Obediyası ile ilintili Macedonia Risorta mason locasına girdi. Bu loca sayesinde teşkilatlanma çalışmalarını artırdı ve önemli kişiler ile tanıştı. Kendisinin bu locaya girmesindeki bir diğer amacın da Abdülhamid'in hafiye teşkilatının giremediği tek yerin mason locaları olduğu ve bu yüzden teşkilatlanmasını ve sohbetlerini burada yaptığı söylenir. Talat Bey, Mustafa Rahmi, Cemal Bey, Mehmed Câvid ve Hacı Âdil beyler ile beraber İngiliz konsolosluğuna gitti ve teşkilatlanma işlerine devam etti. Daha sonra Talat Bey'in öncülüğünde Muîn-i Hilâl adında bir cemiyet kuruldu. Yapılan bir toplantında bu cemiyetin adı Osmanlı Hürriyet Cemiyeti olarak değiştirildi.

Cemiyet, kısa sürede popüleritesini sağladı ve subaylar tarafından ilgi görmeye başladı. Daha sonra merkezi Paris'te bulunan Osmanlı Terakki ve İttihat cemiyeti ile iletişime geçti ve iki cemiyet birbirini iyice tanıdı. Ardından iki cemiyet birleşti ve İttihat ve Terakki Cemiyeti adını aldı. Talat Paşa ise bu cemiyetin baş katibi oldu. 1908-1918 dönemlerinde Talat Paşa, cemiyetin yaptığı tüm projelerin baş mimarı oldu ve Edirne'den milletvekili adayı oldu. Daha sonra Dahiliye Nazırlığına getirildi. 11 Şubat 1911'de görevden ayrıldı ancak P sta ve Telgraf Nazırlığı ile tekrardan kabineye girdi. 1913 tarihinde gerçekleşen Bâbıâli baskının düzenleyicisi ve uygulayıcısı olarak önlerde yer aldı. Balkan Savaşları sırasında Edirne'nin geri alınması için önemli rol oynadı. 1. Dünya Savaşı konusunda savaşa girmek isteyenler grubunda yer aldı. Tehcir kanununun çıkarılmasında ve uygulanmasında önemli rol aldı. 3 Şubat 1917 tarihinde Sadrazam oldu. 1918 tarihinde Dünya Savaşı'nın kaybedileceğini anlayan Talat Paşa, son kongresinde cemiyetin feshine karar verdi ve Enver, Cemal ve beraberindeki paşalar ile beraber Karadeniz üzerinden önce Sivastopol'a ardından Berlin'e kaçtı.

Hatıratlara göre beraberindeki paşaların hepsini siyasi hiçbir işle meşgul olmamaya, en azından fiili müdahelelerde bulunmamaya, ve Anadolu'da yeni başlayacak olan direnişe destek olup izlemeye ikna etse de Enver Paşa'yı ikna edemedi. Ancak kendisi sessiz kalmadı. Ali Sâî takma adıyla Bolşevikler ve galip devletler ile temasta bulundu. Anadolu'daki direnişin öncüsü Mustafa Kemal Paşa ile sürekli mektuplaştı. Mustafa Kemal Paşa diğer İttihat ve Terakki paşalarının Anadolu'ya gelmemesini istemesine rağmen Talat Paşa'ya karşı bu tutumunun olmaması ise kendisine hep saygı ve ihtimam ile yaklaşması açısından önemlidir. Talat Paşa, 15 Mart 1921'de Berlin'de evinin yakınlarında Ermeni Soghomon Tehliryan adlı kişi tarafından Tehcir'in sorumlusu olması ve İttihat ve Terakki cemiyetinden olması nedeniyle tabanca ile vurularak öldürüldü. Soghomon Tehliryan yakalandı ancak jüri tarafından suçsuz bulundu ve beraat etti. 25 Şubat 1943'te Talat Paşa'nın cenazesi İstanbul'a getirildi.