Zihin Körlüğü - Aphantasia Nedir?

Gözlerini kapat ve bir elmayı düşünmeye çalış, görebiliyor musun? Eğer zihninde bir elma belirmediyse belki sen de her 100 kişiden 2 ya da 3'ünde karşılaşılan zihin körlüğünden mustarip olabilir misin? Aphantasia yani zihin körlüğü insanların zihinlerinde görüntüleri görselleştirememesinden kaynaklanan bir durum. Zihin körü olup olmadığını öğrenmek ve zihin körlüğünün aslında ne olduğunu bilmek istiyorsan başlıyoruz!

Başlamadan önce sizden birkaç şeyi gözünüzde canlandırmanızı isteyeceğim. Mesela bir elmayı düşünün. Zihninizde bir elma canlandırmaya çalışın. Canlandırabildiniz mi? Elmanız hangi renk?

Peki şimdi biraz detaylı bir şey canlandırmanızı istesem?

“Toros Dağları’nın etekleri ta Akdeniz’den başlar. Kıyıları döven ak köpüklerden sonra doruklara doğru yavaş yavaş yükselir. Akdeniz’in üstünde daima, top top ak bulutlar salınır. Kıyılar dümdüz, cilalanmış gibi düz killi topraklardır. Killi toprak et gibidir. Bu kıyılar saatlerce içe kadar deniz kokar, tuz kokar.”

Yaşar Kemal’in İnce Memed kitabından bir alıntı olan bu metinden bir şeyler canlandırabildiniz mi zihninizde? Eğer canlandıramadım diyorsanız zihin körlüğünden mustarip olabilirsiniz.

Peki zihin körlüğü aslında nedir?

Zihin körlüğünü en basit şekilde zihninde görüntüleri görselleştirememe olarak tanımlayabiliriz. Aristoteles’in Phantasia yani zihinde temsil oluşturma gücü olarak nitelendirdiği kelimenin başına bir “A” harfi getirilerek oluşturulan yeni kelime Aphantasia, zihinde temsil oluşturamama denmekte.

Aphantasia, afantaz ya da zihin körlüğü olarak nitelendirebileceğimiz bu durum ilk olarak 19. Yüzyılda ortaya çıkmıştır. Evrim hakkındaki görüşleriyle tanıdığımız Charles Darwin’in kuzenlerinden biri olan antropolog Sir Francis Galton bu konuda çalışmalar yapmıştır.İngilizler üzerinde yaptığı çalışmada her 40 kişiden 1’inde zihinde görselleştirme oluşturamama durumunu gözlemlemiştir. Ayrıca Galon bazı kaza ve benzeri durumlardan sonra görselleştirme yeteneğini kaybeden insanlar olduğunu da söylemiştir.

Aphantasia gözlenen kişilerin beyinlerinde, soyut düşünme ve hayal kurma ile ilgili olan frontal ve parietal lobların aktivitelerinin daha düşük olduğu gözlemlenmiştir. Zihin körlüğü olan kişiler zihinlerinde canlandırma yapamamalarına rağmen gayet canlı ve renkli rüyalar görebilmektedirler. Bu konuda çalışmalar yapan bilişsel nörolog  Adam Zeman ise bu durumu kişilerin görüntü oluşturamaması olarak değil, nörolojik bir durum sebebiyle oluşturdukları görüntülere bilinçli bir erişimleri olmaması olarak değerlendirmektedir. Zihin körlüğünün bilinen herhangi bir tedavisi bulunmamaktadır.

Bir Zihin Körü Olan Niel'e Göre

Zihin körlüğüne sahip olan Niel Kenmuir, BBC için verdiği röportajda apanthasia’yı tanımlarken “Bu bir hastalık değil, hayatı farklı bir yoldan deneyimleme.” Cümlesini kullanıyor. Nişanlısını zihninde canlandırırken ne hissedildiği sorulduğunda ise bunun tarif etmesi zor olduğundan bahsediyor.

“Nişanlımı düşündüğümde bir görüntü oluşmuyor, fakat kesinlikle onu düşünüyorum. Bugün saçını arkadan topladığını ve siyah saçlı olduğunu biliyorum. Fakat gördüğüm imajı tarif edemiyorum, onun hakkındaki özellikleri hatırlıyorum. En tuhafı da bu, belki biraz hasret sebebi.”