Tıbbın Büyük Zaferi: Çocuk Felci Aşısı

Bir aşının dünya çapında ne kadar önemli olabileceğini biliyor muydunuz? Çocuk felci aşısı tam da aşının önemini bizlere çok güzel bir şekilde anlatan buluşlardan bir tanesi. Haydi hep birlikte bir bakalım!

Çocuk felci dediğimiz hastalık, poliomyelit adı verilen virüsün sinir sistemine saldırması sonucu oluşan, en çok 5 yaşından küçük çocukları etkileyen bir hastalık türüdür. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, her 200 çocuktan 1’inde kalıcı felce neden olmaktadır. Virüsün kaynağı ağırlıklı olarak insandır, yani insandan insana bulaşır ve insan vücudunda hastalık yapar. Farklı kaynakların verilerine baktığımızda virüs insan vücuduna girdikten sonra hastalık etkilerini 1 ile 4 hafta arasında göstermektedir. Bu hastalığa yakalanan kişiler, virüsü neredeyse 1 yıl boyunca yayabilir ve savunmasız insanlara bulaştırabilirler. Uzmanlar, hastalığın bulaş yollarının daha sık olarak kişiden kişiye olduğunu söylüyorlar. Fakat insan atıklarının bazı yiyeceklere etki etmesi nedeniyle kontamine olmuş yani virüs barındıran yiyecekleri yemeleri sonucunda da bulaştığı gözlemlenmiştir.

Çocuk felci, tüm dünyada görülen ve mevsimsel özelliği olan bir hastalıktır. Yani bazı mevsimler çocuk felci virüsü için daha uygun ortam sağlamaktadır ve dolayısıyla bu mevsimlerde çocuk felci vaka sayıları pik yapabilir. Bu mevsimler ise yaz ayları ile erken sonbahar aylarıdır. Kısacası çocuk felci virüsü, ılıman iklimleri seviyor diyebiliriz.

Çocuk felci virüsü (poliovirüs) bulaşan kişilerin %95 ila %99'unda herhangi bir semptom gözlenmemiştir. Bu durum, klinik belirtiler vermeyen çocuk felci (subklinik polio) olarak adlandırılır. Hastanın semptom göstermemesi, hastalığı yaymasına engel değildir. Kişi virüsle enfekte olmuşsa hastalık belirtileri göstermesi veya hiçbir belirti göstermemesi bulaş açısından fark etmemektedir. Her durumda virüs savunmasız kişilere bulaşabilmektedir. Çocuk felci, felce neden olmayan (nonparalitik) semptomlara sahip olabildiği gibi, sinir sistemine ulaştığı durumlarda felç edici (paralitik) semptomlara da neden olabilir. Geçmişte ve günümüzde yaşanan salgınların en korkutucu tarafı ise bu virüsün henüz bağışıklık sistemi tam gelişmemiş olan çocuklarda felç edici semptomlara neden olmasıdır. 

Bir zamanların en tehlikeli hastalığının şu an az sayıda ülkede etkin olmasını sağlayan kişi ise ABD’li doktor ve biyolog Jonas Salk'tır. Salk, 2. Dünya Savaşı'nda ABD kuvvetleri için grip aşısı geliştirmeye çalıştı. Bu çalışmada elde ettiği verileri, başka bir çalışması olan ve o zamanın çok büyük bir problemi olan çocuk felci hastalığı aşısı için yaptığı çalışmalarla birleştirdi. Çocuk felci virüsüne yakalan her 100 çocuğun 10’u ölümcül etki görüyor, kalanlar ise ya sakat kalıyor ya da kol ve bacaklarında işlevsizliklerle karşılaşıyordu. O dönemki yaygın görüş; ölü virüsler ile aşı üretilemeyeceği yönündeydi. Ancak Salk, birçok bilim insanının görüşlerinin aksi yönünde, ölü bir virüs aşısı üzerinde çalışıyordu.

Nihayet 1952 yılında bir çalışması sırasında formaldehit kullanarak virüsü etkisizleştirmeyi başardı. Salk, aşıyı bulmadan önce Amerika’daki korkunç salgında yıl içinde ortalama 3 bin çocuk ölüyor, 55 bin çocuk ise sakat kalıyordu. Salk’ın bulduğu bu aşıdan sonra ise Amerika’da yıl içerisinde hiç ölüm rapor edilmedi. Salk aşıyı ailesi, çalışanları, diğer gönüllüler ve kendisi üzerinde de kullandı. 

Çocuk felci salgınının doruk noktasında bulduğu aşı ile milyonların kaderini değiştiren Salk, aşıya patent almayı reddetti. Hatta katıldığı bir televizyon programında muhabirin "Patent alacak mısınız?" sorusuna karşı akıllara kazınacak o müthiş cevabı verdi: "Güneşin patentini alabilir misiniz?". Neredeyse 7 milyar dolar parayı elinin tersiyle iten Salk, patent almayarak aşının seri olarak üretilmesine olanak sağladı ve milyonlarca çocuğu ömür boyu sakat kalmaktan kurtardı. Şu an Afrika ve Asya’nın bazı bölgelerinde çocuk felci halen salgın hastalık durumunda olsa da aşılama sayesinde tüm dünyada etkisini büyük ölçüde yitirdi.

İşte tıp dünyasına böylesine katkı sağlayan, başarısını kendisine mâl etmeyip insanlığa sunan ve halen ülkemizde de aktif olarak kullanılan çocuk felci aşısının yaratıcısı, liyakatli tıp insanı Salk'ı yakından tanımış olduk. Bir sonraki yazımda görüşmek üzere!