Kulaktan Kulağa: Yeşil Çay Gerçekten Faydalı Mı?

Kredi: pankrat, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

Biz insanlar çevremizden duyduğumuz düşüncelere inanmaya meyilliyiz. Bu söylentiler ne kadar gerçeği yansıtıyor? Bilimsel veriler bize neler gösteriyor? Hadi hep birlikte satırlarca faydasını duyduğumuz yeşil çayı inceleyelim.

Kulaktan dolma bilgilerin doğruluğunu araştıracağımız bu seride ilk şanslı adayımız çay. "Yeşil çay iyidir, siyah çay kötüdür.", "Yeşil çay kanseri önler.", "Yeşil çay çok güçlü bir antioksidandır.", "Yeşil çay insanı kronik hastalıklardan korur." gibi söylemleri hepimiz en azından bir kez olsun duymuşuzdur. Yaptığım araştırmalara göre bilim bunları ne kadar doğruluyor, gelin görelim.

Camellia sinensis yapraklarından elde edilen ve sudan sonra dünyada en çok tüketilen içecek olma özelliğini taşımakla birlikte üç farklı şekilde temin edilen çay; siyah çay, yeşil çay ve oolong çay olarak bilinir. 4000’den fazla kimyasal içeren çay, sık tüketilmesiyle de birlikte insan vücudunu birçok yönden etkiler. Theaflavinler, thearubiginler gibi polifenoller ve ayrıca içerdiği kateşinler ile de antioksidan etkinliği olduğuna inanılır. Yapılan çalışmalar çayın; antioksidatif, antimutejenik, apoptotik, antiobezite, antiinfilamatuar, antikarsinojenik, hipokolesterolemik, antidiyabetik, antibakteriyal, yaşlanma geciktirici ve belki de son dönemler için en dikkat çekici özelliği antiviral olması gibi birçok farmakolojik etkisi olduğunu göstermiştir. Ama bu etkilerin hepsini insan çalışmalarında göstermemiştir. Araştırmalar, insan tüketiminin çok üstünde bir düzeyde in vitro ortamda (laboratuvar ortamı ya da yapay koşullar) veya hayvan çalışmalarında yine insan tüketiminin üstündeki konsantrasyonda ve miktarda tüketildiğinde yukarıda saydığım etkileri gösterdiğini söylemektedir.

Epidemiyolojik veriler ve laboratuvar çalışmaları 4 fincan çayın (bir fincan yaklaşık 160mL olacak şekilde) veya daha az çayın (ortalama 600mL, %1.5 çözeltisinde) kronik hastalıkları önemli ölçüde korumada yeterli olmadığını göstermiştir. Eğer ki çay, günde 6 ila 10 kupa yani yaklaşık 960 – 1600mL tüketilirse kronik hastalıklardaki riski azaltır. Fakat yetişkinler için önerilen sıvı alımı 2.5 litredir ve ancak ortalama 0.9mL’si çay olmalıdır. Ayrıca çayın bileşiminde yer alan kafein yüzünden aşırı miktarlarda tüketimi sonucu insanlarda toksik etki gösterdiği unutulmamalıdır.

Daha öncesinde çayın farklı yöntemlerle üretildiğinden bahsetmiştim. Buna daha ayrıntılı bakacak olursak yeşil çay fermente edilmemiş, siyah çay tam fermente edilmiş ve oolong çay ise yarı fermente edilmiş bir özellik taşımaktadır. Yeşil çay, polifenol bileşenleri oksidasyona uğratılmadan çay yapraklarının dehidretasyonuyla elde edilmektedir. Bu da onun kateşin grubundan monomerik polifenolleri yüksek miktarda içerdiği anlamına gelir. Tam fermente edilerek hazırlanan siyah çayın bileşiminde ise multimerik polifenoller vardır. Yeşil çay ile siyah çay karşılaştırıldığında ise büyük ölçüde aynı etkiye sahip olduğu yapılan araştırmalar sonucu görülmüştür.

Farklı farklı denemelerde, tüketilen siyah ve yeşil çayın plazma düzeyindeki antioksidan kapasite düzeyi ufak farklılıklar göstermektedir. Bu değer yeşil çayda %50 iken siyah çayda %40’dır. Başka bir bilim insanı yaptığı çalışmalar sonucu siyah çay tüketiminden sonra plazma antioksidan kapasitesinin %76 oranına kadar yükseldiğini iddia etmektedir. Sung’ın çalışmaları ise yeşil çay tüketiminsen sonra plazma antioksidan kapasitesinin ancak %12 oranına yükseldiğini göstermiştir. Brown ve arkadaşları, yaptıkları olgu-kontrol çalışmaları sonucu klasik kardiyovasküler faktörler göz ardı edildiğinde her gün bir fincandan fazla içilen çayın koroner kalp hastalıklarına karşı koruyucu olduğunu ifade etmişlerdir.

Kanser türleri ile çay arasındaki ilişkiler farklı araştırmacılar tarafından değerlendirilmiştir. İn vitro olacak şekilde gerçekleştirilen bu çalışmalarda C. sinensis bileşiminde yer alan epigallokateşin-3-gallo (EGCG) ve theaflavin kimyasalları sayesinde antioksidan aktiviteye sahip olduğu kanıtlanmıştır. Fakat araştırmalar hayvan çalışmalarını kapsadığı ve yine kullanılan çay miktarı çok yüksek olabildiği için insanlarda kansere karşı koruyuculuğu açık değildir. Çünkü bu modellemeler insan fizyolojisine tam olarak uymaz.

Sonuç olarak, yapılan çalışmalar çayın farklı farklı etkileri olduğunu gösterse de birçoğu insan çalışmalarını kapsamamaktadır. Diğer bir taraftan ise çayın bileşiminde bulunan kafeinin insan sağlığı üzerindeki etkileri küçümsenmemelidir. Sağlıklı yetişkin bireylerde oral yoldan alınan kafeinin %99’u emilir ve ortalama 5 dakika içinde kana karışır. Bir günde 5 gramın üstünde bir kafein alımı; konvülsiyon, koma, solunum ve kalp yetmezliği ile sonuçlanabilir. Ayrıca çalışma sonuçlarını yaşam tarzı faktörlerinin de etkilediğini unutmamak gerekir.