Edimsel Koşullanmada Pekiştirme Tarifeleri

Evde, okulda, işte veya herhangi bir yerdeki davranışlarımızın belirleyicisinin; uyarıcılar olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Peki bir davranışın öğrenilip tekrar edilmesi için sizce ne gereklidir? Eğer sen de bu soruya cevap arıyorsan doğru yerdesin. Devamı yazımda!

Davranışlarımızın birçoğu kısmi bir pekiştirme tarifesine dayalıdır. Kısmi pekiştirme, bir davranışın yalnızca bazı zamanlarda pekiştirildiği durumlara işaret eder. Bu tarifeler oldukça önemlidir çünkü bunlar yok olmaya karşı devamlı pekiştirmelerden daha dirençlidir. Davranışlarımız, hedefteki benzer davranışların kademeli olarak pekiştirilmesi süreci ile şekillenir. Bununla birlikte devamlı pekiştirmeler nihayetinde daha az pekiştirici olur. Yani, öğrenilmiş davranışları sürdürmek için kısmi pekiştirme tarifelerine ihtiyaç vardır. Bunlar aslında hayvanlar için yapılan ödül düzeneklerini gözlemleyen Skinner tarafından keşfedilmiştir. Ancak pekiştirmeler insanlar için de geçerlidir. Kısmi pekiştirmenin dört tarifesi vardır ve her birinin davranışlar üzerinde farklı bir etkisi vardır. Bunlar: sabit oranlı, değişken oranlı, sabit aralıklı ve değişken aralıklı pekiştirmelerdir.

Sabit Oranlı Pekiştirme

Bir araba satıcısı sattığı her beş araba için prim kazandığını varsayalım. Burada prim, sabit oranlı tarifenin uygulandığı bir pekiştireçtir. Sabit oranlı pekiştirmede pekiştireç yalnızca belli bir sabit davranış sonrasında gerçekleşir. Yani bu satıcının prim kazanmak için beş araba satması gerekir. Zaman değil, beş arabayı satması önemlidir. Fakat satıcı fazla prim kazanmak için olabildiğince kısa zamanda bu beş arabayı satmak için çalışır. Bu şekilde hızla çalışılması gereken işlerde, çalışanlara sabit oranlı tarife mantığında ödeme yapılır. Sabit oranlı tarife davranışı yüksek oranda yaymaya teşvik eder çünkü bir pekiştireçle ödül kazanma sıklığı hemen hemen kişiye bağlıdır. İşte bu bir sabit oranlı düzendir.

Sabit Aralıklı Pekiştirme

Farz edelim ki bu satıcı bir adet araba sattığı müddetçe her iki haftada bir yemek çeki kazanıyor. Yemek çeki bu örnekte sabit aralıklı bir tarifeye bağlıdır çünkü pekiştireç iki haftada, belli bir zaman geçtikten sonra, gerçekleşir. Bu durumda satıcının alacağı yemek çeki, o zaman aralığında bir ya da yüz araba satsa da değişmeyecektir. Yani yemek çeki alabilmek için zamanın miktarı önemlidir. Satıcı aynı parayı kazanacağı için bir arabadan fazlasını satmak için bir teşviği olmayacaktır. Bu tarife, sabit oranlı tarifeye kıyasla çok daha yavaştır. 

Değişken Oranlı Tarife

Pekiştirecin ortalama bir miktarda doğru davranışın oluşmasından sonra verilmesidir. Bu tarife sabit oranlı tarifeye benzemektedir ama her bir pekiştirecin sunulmasından sonra pekiştirme için gereken davranışların sayısı da değişmektedir. Aslında değişken oranlı pekiştirme tarifesi bir bakıma birçok sabit oranlı tarifenin değişmesinden oluşmaktadır. En nihayetinde değişen, doğru davranışların ortalama sayısıdır. Sabit oranlı pekiştirme için kullanmış olduğumuz örneği burada da kullanalım. Sabit oranlı pekiştirmede sattığı her beş araba için prim alan bir satıcı vardır fakat değişken oranlı pekiştirmede prim alması için satması gereken araç sayısı belli değildir. Bu durumda araba satıcısı ne zaman pirim alacağını tahmin edemez ancak sattığı her arabayla pirime daha da yaklaştığını bilir.

Değişken Aralıklı Tarife

Bu tarife ise değişken bir zaman aralığı geçtikten sonra davranışların pekiştirilmesidir. Araba satıcısı örneğini tekrar kullanırsak bir denetleyicinin satıcıya prim vermek için haber vermeden çıkageldiğini düşünün. Denetleyici, satıcının aktif bir şekilde müşteriyle ilgilendiğini gördükçe ona prim verecektir. Satıcı, denetleyicinin ne zaman geleceğini bilmediğinden dolayı güzel performansının denetleyici tarafından görülme olasılığını artırmak için devamlı olarak müşterilerle ilgilenir. Buradaki fark şudur: O ay bir 1 veya 100 araba satmış olabilir ancak burada primi kazanması için önemli olan tek şey satıcının denetleyici geldiğinde satışla aktif olarak ilgilenip ilgilenmediğidir. O halde değişken aralıklı tarife, sabit aralıklı tarifeye kıyasla daha düzenli bir davranış oranıyla sonuçlanır.

Görmüş olduğunuz gibi kısmi pekiştirmeyle ilgili dört adet tarifenin her biri farklı bir davranışı oluşturmuştur. Çok ilginç öyle değil mi?