Bki Değeri Bize Ne Kadar Dürüst?

Pek çok yerde çağımızın sorunu obezite ile ilgili duyumlara rastlıyoruz. Toplumun %60’ı kilolu veya obez. Peki bu %60 verisi elimize nasıl ulaşıyor, bu veri nasıl hesaplanıyor? Sorumuza hemen yanıt bulalım.

BKİ (Body Mass Index – BMI); vücut kütlesini, vücut uzunluğunun metre cinsinden karesine bölerek elde edilir. Normal BKİ, 20-25kg/m2  iken 18’in altındaki değerler zayıf, 25-30kg/m2 arası parametre ise kişinin kilolu olunduğunu belirtir. 30’un üzeri ise obezitenin kaçınılmaz olduğunu söyler. Aslına bakarsak biliyoruz veya bilmiyoruz ama BKİ son zamanlarda oldukça fazla eleştiriye tabi tutuldu. BKİ’nin yağ kütlesi ve sağlık arasında kötü bir bağlantısı olması ve bireyleri şişman olarak damgalaması bu eleştirilerden birkaçı sayılabilir. 

Sorun şu ki BKİ’nin bir şişmanlık ölçütü olarak kullanılıp olumsuz bir profil çizmesi. Sebebi de yalnızca boy ve kilonun baz alınması. En basit örnekle bakacak olursak misal bir sporcu ile benzer boy ve kiloda fakat vücudunda fazla miktarda yağ bulunan bir bireyin arasında ayrım yapabildiğini söylemek pek de doğru olmaz.Yani burada önemini kavramamız gereken nokta bir sporcu ile benzer boy ve kiloya sahip olan ancak vücudunda fazla yağ bulunan kişiler arası ayrımın BKİ ile tam olarak saptanamaması. Hal böyle olunca akla şu soru geliyor: Neden sadece yağı ölçmekle yetinmiyoruz?

Yağ kütlesini saptamak için ‘’altın standart’’ yönteme çift enerjili X-ışını absorbsiyometrisi (dual -energy X-ray absorptiometry – DEXA) denir. Ölçüm aşamasında vücut, aralarında enerji farkı olan 2 güçlü X ışını ile taranır. X ışınları da doku yoğunlukları arası farkı gösterir. Böylelikle DEXA kas, kemik(daha yüksek yoğunluklu) ve yağ (daha az yoğunluklu) arası farkı tespit edebilir. Bunun sonucunda da yağ oranı hesaplanır. Günümüzde yaygın olan ve maliyeti ucuz diğer bir teknolojiyse vücut yağ oranını ölçebilen tartılar. Bu tartılar "Biyometrik empedans" isimli vücudumuzun algılamadığı bir elektrik akımının geçmesiyle çalışır. Kaslarımız daha fazla oranda su içerir ve bu sebeple elektriği yağlardan daha iyi iletir. Bunun sonucunda da elektrik direnci ne kadar büyük ise, vücudun yağ oranı o kadar fazladır diyebiliriz. Bahsettiğimiz DEXA metodu oldukça doğru sonuçlar vermekte. Fakat yaygın olmamasının en büyük sebebi maliyetinin fazlalığı ve ekip çalışması gerektirmesi. Maliyetinin az ve sonucunun doğru olduğunu düşündüren vücut yağını ölçen tartılar her ne kadar yaygın olsa da yanlış sonuçlar verebilmek gibi bir kabiliyete sahip.

BKİ’nin ucuz ve hesaplanmasının pratik olması toplumda rağbet görmesini sağlıyor. Her ne kadar atletik yapıdaki bireylerin şişmanlığını ölçme amaçlı kullanımı doğru olmasa da zaten toplumun büyük bir kısmı bu kategoride yer almıyor. Sonuç olarak değerlendirme yaparken BKİ ne kadar fazla ise doğru orantılı olarak yağlanma oranı da o kadar fazla diyebiliriz. Bu sebepten toplumun kilo ve sağlık düzeyini saptamak için uygun bir yöntem olarak değerlendiriliyor. Bir noktaya daha değinmeliyiz. BKİ profesyonel sağlık hizmeti veren kişilerce kullanılmamalı ve tedavi tavsiyelerinde bir ölçüt olarak alınmamalı. Glikoz seviyeleri, tansiyon, metabolik hastalıklar gibi veriler ile birlikte değerlendirilmeli.

                                           

 

 

 

 

Buraya kadar yağ oranı üzerinde durduk peki bu yağ oranı fazlalığı neden zararlı? Toplumda biinen en büyük yanlışlardan bir tanesi şişmanlama ve zayıflamanın arasındaki tek odağın yağ hücresi almak/kaybetmek olduğu düşüncesi. Yağ hücreleri balon misali şişmanlayınca büyür, zayıflayınca küçülür yani hücre sayısının çok da değiştiği söylenemez. Şimdi ilginç bir noktaya değinelim. Yağ hücrelerimizin genişleme kapasitesi genetik bir faktördür. Bu sebeple farklı yağ taşıma kapasitelerine sahibiz. Bu da demek oluyor ki farklı popülasyonlarda bireylerin BKİ’leri yüksek olsa dahi sağlıklı olabilirler, bazılarıysa ne kadar fit görünseler de ve BKİ’leri ne kadar düşük olsa da Tip 2 diyabet gibi sağlık sorunları ile karşılaşabilirler.

Burada odak noktası olması gereken şey bireyler arasında kilo her zaman sağlık veya sağlıksızlık belirtisi olmayabilir. Ancak kişisel yağ taşıma kapasitesi aşılırsa problemler ortaya çıkar, hastalık riski başlar. Burada da akıllara bir soru takılıyor: Güvenli yağ taşıma kapasitemiz ne kadar? Bunun net sonucunu ancak yapılan çalışmaların sonuçlanmasıyla verebiliriz. Bu gerçekleşince vücut ağırlığı ve sağlık arasındaki bağlantının kurulması daha doğru olacaktır. Büyük resme bakarsak o zamana kadar popülasyon bazında BKİ kullanımına devam etmemiz gerekecek gibi görünüyor.