Adını Duymadığımız Bilim İnsanlarımız

Bilim tarihimize yönelik fazla araştırma bulunmuyor. Ancak az da olsa elde edilen sonuçlar bize ne kadar çeşitli konularda çalışan bilim insanlarımızın olduğunu gösteriyor. Birçok Müslüman - Türk bilim insanının, o devirlere bakılırsa gerçekten şaşılacak seviyelerde diyebileceğimiz astronomik, matematiksel ve coğrafi alanlarda yaptıkları atılımlarının bazılarını yazımda bulacaksınız.

Bilim, teknoloji ve özgürlük denilince genelde akla Batılı toplumlar veya rönesans hareketleri geliyor. Ancak geçmişe baktığımız zaman gizli kalmış, üstü kapatılmış ya da araştırmalara konu olmayan birçok Türk veya Müslüman yani kendi tarihimize ait bilim insanlarını görüyor, bunun yanı sıra birçok gelişmeye şahit oluyoruz. 

Bu insanların adını duymadığımızı söyleyerek maalesef tarihe olan ilgisizliğimizi de açığa vuruyoruz diyebiliriz. 2018 yılında aramızdan ayrılan, aslında kendisini de bu listeye dahil edebileceğimiz değerli insan Prof. Dr. Fuat Sezgin zamanının büyük çoğunluğunu bilimler tarihine bilhassa İslami bilimlere ayırmıştır. Onun yaptığı araştırmalar ile eski kayıtlara, belgelere ulaşılmış ve tarihimizin ufak bir kısmı aydınlığa çıkartılmıştır. Araştırmaları sonucu elde edilen bilgilere bir göz atalım:

Öncelikle çok önemli alimler ve dehaların isimlerini öğrenmiş olduk. Örneğin; Katip Çelebi isminde 17. yüzyıl Osmanlı’sında yaşamış çok çalışkan ve büyük bir ilim adamımız vardı.  Yazdığı “Keşfü'z-Zunûn” adlı eser muazzam nitelikle bir bibliyografya (kaynakça) eseri olarak kabul edilmiş, ayrıca Osmanlı İmparatorluğu’nda İbrahim Müteferrika’nın ilk bastığı kitaplardan biri olan bir diğer eseri “Cihannümâ” ise tüm dünyanın çok önem verdiği bir coğrafya kitabı olarak tarihte iz bırakmıştır.

 

          Şekil 1: Cihannümâ eserinde Japon Adaları’nın gösterimi

Diğer bir isme gelirsek; 1575 yılında İstanbul'da Tophane sırtlarına Dar-ü'r Rasad-ül Cedid isimli rasathaneyi III. Murad’ın talimatı ile kuran Osmanlı bilgini Takiyüddin Rasıd’dır. Rasathane’de padişahın izni ile gözlemler yapılmış, ayrıca  trigonometri ile ilgili çalışmalar gerçekleştirilmiştir. En önemli eseri ise koni bir zembereğe sahip olarak dizayn edilmiş mekanik Takiyüddin saatleridir. Bu saatler Takiyüddin’in kitabında anlatılmış, kitaptaki bilgilerden yola çıkılarak modern örnekleri günümüzde model olarak tasarlanmıştır.

Şekil 2: Takiyüddin saatinin modern şekilde modellenmiş hali

Aslında adını unuttuğumuz ya da hiç duymadığımız bilim insanlarımızın listesi tahmin edemeyeceğimiz kadar uzundur. Astronomiye sağladığı katkılar ile Ömer Hayyam, yaptığı uzun menzilli yolculukları ile enlem-boylam derecelerini günümüze çok yakın şekilde ölçen Biruni, bütün hayvanların seslerini ifade edebilmek için 700 harflik bir alfabe yapan ayrıca matematiğe yeni terimler katan El Cabir İbn-i Hayyan, Evliya Çelebi, Piri Reis, İbn-i Sina gibi isimler ancak bunlardan bazılarıdır.

Son zamanlarda tarihimize olan ilginin artması ile belki bazı değerli şahsiyetlerimizi tanımaya başlıyoruz ama bu demek değildir ki geçmişe bağlı kalıp, unutulmuş değerlerimizi düşünerek hayıflanalım. Yazımızdan çıkarılacak sonuç şu olmalıdır; geçmişte böyle büyük bilginlerimiz vardı ve geleceğin bilginleri, ilim insanları da biz olmalıyız. Bunu ancak tarihimizi hatırlayarak, saygı duyarak ve aynı zamanda çağın gelişmelerini kendi kültürümüz ile harmanlayıp, geliştirerek başarabiliriz.