Osmanlı'da Bayram Gelenekleri - Case101

Günümüzde Covid-19 pandemisinin etkileriyle bayram gelenekleri epey sadeleşti. Geçmişte Osmanlı saraylarında taht değişimi törenlerinden sonra en önemli merasim bayramlarda yapılan törenlerdi. Halka açık şenlikler düzenlenir, Çocuklar büyüklerin ellerinden öper, harçlık toplarlardı.

İslâm geleneklerinde Ramazan ve Kurban Bayramları çok özel yer tutar. İslam dinine mensup her kesimden insan bu dini bayramlara değer verir, kutlar. İslam geleneğinde bayram törenleri camilerde kılınan bayram namazlarından sonra başlar. Osmanlı sarayında cülus töreninden (taht değişimi) sonra en önemli merasim Ramazan ve Kurban Bayramlarında yapılan tebriklerdi. Bayram merasimleri, taşıdığı öneme istinaden yapılmakla birlikte Osmanlı hanedanının ihtişamını ortaya koyması açısından da önem verilirdi. Çünkü İslâm Dünyasında iktidar sadece askeri güçle değil, saray ihtişamıyla ve zengin kamu törenleriyle de ölçülürdü.

Bugün olduğu gibi Osmanlının ilk günlerinde de bayram merasimlerinde küçükler büyüklerin ellerinden öper, büyükler de küçüklere çeşitli hediyeler verirdi. Bayram arife günü top atışıyla başlar ve bayramın son gününün ikindi vaktinde atılan son topla sona ererdi. Büyükler ve çocuklar sabah erkenden bayramlık elbiselerini giyer, namaza giderdi. Namazdan sonra yapılan toplu bayramlaşmayı eve dönünce aile fertleriyle yapılan bayramlaşmalar takip ederdi. Büyükler birbirlerine hediyeler verir küçüklere de şeker ve lokumla bayram harçlığı verilirdi. Bekçiler, temizlik işçileri ve davulcular kapılara gelir, bahşişlerini şu maniyle toplarlardı:

Buna bayram derler,

Bal ile şekerden yerler,

Eskiden adet olmuş

Bekçiye bahşiş verirler.

Memurlar da amirlerine bayram ziyaretlerine giderlerdi. 1845’te bu ziyaretler masraflı olduğu için, memurların çalıştıkları yerlerde bayramlaşmaları ve amirlerinin evlerine gitmemeleri kararlaştırılmıştır.

Bayram törenleriyle ilgili ilk resmi düzenleme Fatih Sultan Mehmet döneminde yapılmıştır. Sarayda yapılan bayram kutlamalarına kanuni bir biçim verilmiş, belli usuller getirilmiştir. Sarayda padişah ile yapılan bayramlaşmaya Muayede Alayı adı verilirdi.

Padişah bayram sabahı sabah namazını sarayda özel dairesinde kılardı. Orada hazır bulunan imam ve hafızlar dualar okurlardı. Arkasından da mehter çalınırdı. Dualar edilir padişahın bayramı tebrik edilirdi. Törenler başından sonuna kadar takip edilir ve hiyerarşiye dikkat edilerek uygulanırdı. Padişahın bayramını tebrik edecek kişiler, devletin ileri gelen, önceden belirlenen isimlerdi. Merasim bu olayla sona ererdi. Bundan sonra padişah bayram namazına gitmek üzere hazırlanırdı. Bayram namazı için padişah Ayasofya, Sultan Ahmet veya Süleymaniye Camiye giderdi.

Kurban Bayramlarında öğleden sonra halka açık şenlikler düzenlenirdi. Haliç ve Galata Köprüsü ve Sarayburnu’nda düzenlenen gösterilerde İstanbul esnafı çeşitli hünerler gösterir, ordu oyuncuları, usta hayalbazlar ve meddahlar halkı eğlendirirlerdi. Bu şenliklerde güreşçiler önemli yer tutardı. II Abdülhamid döneminde ve 20. yy. başlarında bayramlar daha sade bir biçimde kutlanmakla birlikte aynı usul devam etmiştir.

Tüm törenler Dolmabahçe Sarayı'nda yapılırdı. Kurban Bayramı’nda kurbanlık hayvanlar kesilir etleri de fakirlere dağıtılırdı. Padişah için dokuz adet hayvan kesilir, ikisi arife günü kesilir diğer yedisi bayram sabahı merasimle beraber kesilirdi. Günümüzde ve gelecekte ise Covid-19 pandemisinin getirdiği etkilerle birlikte temel bayram gelenekleri dışında ekstra yapılan merasimlerin epey azaldığı görülüyor.