Vücudumuzun Savaşçıları: Bağışıklık Sistemi

Bağışıklık (immün) sistem, organizmanın bütününe yayılmış hücre ve organ yapısından oluşan bir sistemdir. İmmün sistemin birçok hastalıkla ilişkili olduğu gösterilmiştir. Bu yazımızda da vücudumuzda bu kadar önemli olan sisteme bir giriş yaptık.

Bağışıklık (immün) sistemimiz, vücudun her yerine dağılmış molekül ve hücrelerden oluşmaktadır. Enfeksiyonlara, mikroplara ve yabancı antijenlere karşı direnci sağlamakla görevlidir. Bu yüzden birçok hastalıkla ilişkilidir ve halen araştırılmaya devam edilmektedir.

Şekil 1: İmmün sistem hücreleri

İmmün sistemimizi doğal (native) ya da kazanılmış (edinsel, adaptive) bağışıklık sistemi olarak iki gruba ayrılsa da bu elamanlar birbiriyle ilişkilidir (Şekil 1). Bağışıklık sisteminin hücreleri kemik iliğinde hematopoetik kök hücrelerden üretilir. Aynı kök hücreden gelişirler daha sonra miyeloid ve lenfoid olarak farklı progenitörlere ayrılırlar (Şekil 2). Bu süreçlerin gerçekleşmesinde birçok gen ve yolak etkilidir. Herhangi birinde meydana gelen hata sonucu bağışıklık elemanlarımızın oluşumu ve gelişimi engellenebilir.

 

Şekil 2: Hematopoetik kök hücrelerden immün sistem hücrelerinin gelişim süreci 

Doğal Bağışıklık Sistemi

Doğuştan itibaren sahip olduğumuz vücuda yabacı olan şeylere karşı ilk yanıtı oluştururlar. Mikropların vücuda girişini engellemek ya da onlara karşı ilk bariyeri oluşturmakla görevlidirler. Derimiz mikroorganizmalara karşı ilk savunmayı oluşturur. Yanıtı özgül değildir. Yani bütün mikroorganizmalara karşı aynı yanıtı verirler. Doğal bağışıklık sistem elemanları: epitelyal bariyerler, doğal öldürücü hücreler (Natural killer cells, NK), kompleman sistemi ve fagositoz (monosit/makrofaj ve nötrofil) yapan hücrelerdir (Şekil 1). Bu elemanlar mikropların yüzeylerinde bulunan fakat bizim vücudumuzda bulunmayan yapıları tanır ve onları yakalarlar. Bazıları yakaladıktan sonra onları yok eder ya da diğer bağışıklık hücrelerini aktifleştirir. Yakaladıkları mikrobiyal antijenleri kazanılmış bağışıklık sistemi elemanlarına sunabilir ve onları etkin hale getirebilirler.

 

Kazanılmış Bağışıklık Sistemi

Lenfoid kök hücrelerden köken alan hücrelerden oluşmaktadır. Antijenlere spesifik yanıt oluşturdukları için doğal immüniteden ayrılırlar. Hafızaları vardır ve aynı mikroba karşı daha güçlü yanıtlar oluşturabilirler. Lenfositler kemik iliğinde üretilir. B ve T lenfosit olarak ikiye ayrılırlar (Şekil 1). Lenfositleri mikroskobik ortamda direk ayırt etmek mümkün değildir. Yüzeylerinde taşıdıkları hücre yüzey antijenlerinin farklılığına göre özel boyama teknikleri kullanılarak ayırt edilirler. B hücreleri; humoral bağışıklıktan sorumludur ve antikor üretirler. B hücreler herhangi bir patojene karşı yanıt oluşturana kadar kemik iliğinde kalırlar. B hücreleri bütün hücresel dışı farklı patojenlere karşı yanıt oluşturabilirler. T hücreleri ise hücresel bağışıklıktan sorumludurlar ve sadece peptid yapılı antijenleri tanırlar. T hücreleri kemik iliğinde üretildikten sonra timus organında olgunlaşırlar. T hücrelerine majör histokompatibilite (MHC) adı verilen bir komplekse bağlı peptidler aracılığı ile antijen sunulur.  T hücrelerine MHC sunumunu yapan hücrelere, antijen sunan hücre (ASH) adı verilir. Örneğin; makrofajlar. T hücreleri: CD4+ (yardımcı) ve CD8+ (sitotoksik) T hücreleri olarak ayrılırlar ve farklı görevleri vardır.